Het Duitse archief presenteert: Panzerjäger im Fronteinsatz – Panzerjäger im Fronteinsatz (2008)
Regie: Karl Höffkes | 69 minuten | documentaire
De in Nederland onder de koepeltitel ‘Het Duitse archief presenteert…’ uitgebrachte documentairereeks is een creatie van filmmaker en historicus Karl Höffkes, een verwoed verzamelaar van archiefmateriaal zoal oude filmbeelden. Höffkes heeft in de loop der jaren een omvangrijke privécollectie opgebouwd van filmmateriaal uit allerlei bronnen. Zijn eigen archief is de basis geworden van een reeks documentaires, die vaak in de marge van de grote gebeurtenissen van de Tweede Wereldoorlog spelen. Dat maakt de documentaires interessant voor een publiek dat het verloop van de oorlog kent, maar meer wil weten over specifieke aspecten van de oorlogsvoering en de uitwerking hiervan op de soldaten, burgers en hun omgeving.
Dit deel van de documentairereeks draait om de films die de officier bij de pantserjagers Wilhelm Kummeling maakte tijdens de opmars van het Duitse leger aan het West- en het Oostfront. Dan slaat eind 1941 de tot dan toe tamelijk voorspoedig lopende campagne om, als het weer slechter wordt. De Duitse legers blijken slecht voorbereid en uitgerust te zijn om de Russische winter te doorstaan. Na zware klappen te hebben gekregen, veert het leger weer op, maar uiteindelijk zal het nazirijk aan het Russische front het onderstipt delven. Het narratieve relaas van twee stemacteurs ondersteunt de beelden die Kummeling of één van zijn strijdmakkers geschoten heeft. Kummeling, zo wordt aan het begin van de documentaire getoond, komt in 1949 als majoor na vierenhalf jaar vrij uit Russische krijgsgevangenschap. In het kamp waar hij tewerkgesteld was, is hij bij een aanval zijn linkeronderbeen verloren. Het is een schril contrast met de nonchalant ogende jonge luitenant, die zich van geen zorgen bewust lijkt te zijn. De montage van zijn filmopnamen onderstreept dat: in het begin zijn het onschuldige beelden van oefeningen, lachende soldaten en – als de oorlog in het westen eenmaal is begonnen in mei 1940 – vooral mooie beelden van de steden (zoals Parijs) en het landschap die zijn eenheid tegenkomt. Kummeling is aanvankelijk ingedeeld in de 3e compagnie Panzerjäger, Abteilung 188, onderdeel van Heeresgruppe A onder veldmaarschalk von Manstein. Het belangrijkste uitrustingsstuk van de tankjagers is de 37 mm Panzer Abwehr Kanone (PAK). Kummeling is echter ook nog bewapend met zijn 8 mm camera. De veldtocht voert via België en Frankrijk en Kummeling gebruikt zowel zwart-wit voor de gewone momenten en bewaart (het veel duurdere) kleurenfilm voor de bijzondere momenten. Een voorbeeld van het laatste is de ontmoeting met krijgsgevangenen uit het Franse leger. Frankrijk heeft namelijk veel troepen uit de koloniën in de gelederen en Kummeling filmt de Afrikaanse troepen.
Als de veldtocht succesvol wordt afgesloten, wordt Kummelings eenheid opnieuw ingedeeld (ditmaal in Heeresgruppe Süd) en voorbereid op operatie Barbarossa: de inval in de Sovjet-Unie. Gaandeweg die campagne worden de beelden grimmiger: niet alleen vernielde pantservoertuigen en beschadigde huizen (zoals in Frankrijk), maar verbrande, verminkte en bevroren lijken in een verwoest landschap waar vaak alleen de schoorstenen nog overeind staan. Het zijn geen beelden die de Duitse bevolking op de bioscoopjournaals te zien kreeg. Kummeling is zelf ook verrassend vaak in beeld, meestal stoer in de camera loerend tijdens het opsteken van een sigaret.
Er is niet veel materiaal geschoten van gevechtshandelingen, maar dat is niet echt een gemis. Dat is er immers in overvloed te zien in tal van andere documentaires. De toegevoegde waarde zit hem erin, om juist die dingen te zien die je meestal in andere films niet ziet: het uitreiken van onderscheidingen, het tijdverdrijf, het bouwen van blokhutten, reparatie van schoeisel en kleren. Het heeft soms iets huiselijks, om de soldaten zo bezig te zien. Ook bewijst Kummeling een waaghals te zijn: zonder zich te bedenken, geeft hij zich op voor een verkenningsvlucht in een kabelballon. Met een parachute om en uiteraard met zijn camera in de hand stapt hij in het mandje onder de ballon. Zo filmt hij het uitgestrekte Russische landschap. Een tikje onwerkelijk is het soms wel. Van de oorlog is vaak maar weinig zichtbaar. Het driestemmige commentaar herinnert de kijker aan de gruwelen van de oorlog en de gigantische verliezen die er worden geleden. Kummelings laatste opnamen zijn gemaakt tijdens de terugtocht door de Baltische staten. Afgesneden aan de Oostzee, vecht zijn eenheid tot aan de capitulatie in mei 1945 door. Dan verdwijnt hij nog eens bijna vijf jaar achter het IJzeren Gordijn. Gelukkig zijn de filmopnamen bewaard gebleven en kon Kummeling eenmaal thuis zijn oude hobby weer oppakken.
De documentaire is echter wel een stuk korter dan op de dvd-hoes vermeld staat: 69 minuten. Maar dat is geen ramp, zoals andere delen in de reeks aantonen, is een langere speelduur niet altijd beter. Een ruim uur is ook ruim voldoende om de aandacht van de kijker vast te blijven houden. ‘Panzerjäger im Fronteinsatz’ geeft een interessante kijk op de Tweede Wereldoorlog, die zeker niet bij het grote publiek bekend is en is zeker aan te bevelen.
Hans Geurts