Il divo (2008)
Regie: Paolo Sorrentino | 110 minuten | drama, biografie | Acteurs: Toni Servillo, Anna Bonaiuto, Piera Degli Esposti, Paolo Graziosi, Giulio Bosetti, Flavio Bucci, Carlo Buccirosso, Giorgio Colangeli, Alberto Cracco, Lorenzo Gioielli, Gianfelice Imparato, Massimo Popolizio, Aldo Ralli, Giovanni Vettorazzo, Cristina Serafini
Politiek een saai onderwerp? Welnee! In Italië zeker niet. Neem nou Silvio Berlusconi, die er voor het oog van zijn volk lustig op los flirt met meisjes die zijn kleindochter hadden kunnen zijn en een tentenkamp in een rampgebied bagatelliserend met een vakantiecamping vergelijkt. In elk ander land had men op zijn minst vraagtekens gezet bij zijn optreden, maar de Italianen vinden het prachtig. Berlusconi is bij lange na niet de enige Italiaanse politicus met een discutabele reputatie. Neem nou Giulio Andreotti, de man die in maar liefst 33 naoorlogse regeringen deelnam en tussen 1972 en 1992 zevenmaal minister-president was. De onaantastbare Andreotti is jarenlang verdacht van banden met de maffia, die in dezelfde jaren de touwtjes stevig in handen had. De politicus heeft altijd ontkend dat hij banden had met de Cosa Nostra, maar moest zich toch veelvuldig verantwoorden voor het gerecht. Als het al tot een veroordeling kwam – zoals in 2002 toen Andreotti schuldig werd geacht in de moord op journalist Mino Pecorelli in 1979 en de toen 83-jarige politicus voor 24 jaar de bak in dreigde te draaien – werd hij in hoger beroep alsnog vrijgesproken.
Deze ongrijpbare en complexe machtswellusteling is het onderwerp van Paolo Sorrentino’s semidocumentaire ‘Il divo’ uit 2008, waarin de door Toni Servillo gespeelde Andreotti gevolgd wordt ten tijde van zijn zevende en laatste periode als minister-president. De gedrongen politicus was het centrum van de macht en had innige banden met de onderwereld, het Vaticaan, de Rode Brigades en de vrijmetselarijloge P2. In diezelfde periode ontstaan er barstjes in zijn onaantastbaarheid, wanneer spijtoptanten van de maffia de vinger naar hem wijzen tijdens hun verhoor. Andreotti blijft immer kalm, beheerst en welbespraakt en ontkent dat hij contact heeft gehad met maffiabazen Stefano Bondate, Tano Badalamenti en Totò Riina. Andreotti lijkt overal mee weg te kunnen komen. Regisseur Sorrentino denkt er het zijne van en in zijn bijzonder gestileerde film haalt hij talloze, schitterend in beeld gebrachte moordaanslagen en zelfmoorden aan als bewijs van de betrokkenheid van Andreotti bij allerlei dubieuze praktijken. Een stortvloed aan namen, die je echt niet allemaal hoeft te kennen om te begrijpen dat Andreotti een man is die tot over zijn oren in maffia en corruptie zit.
Net als in zijn vorige films is het verhaal bij Sorrentino ondergeschikt aan de stijl. ‘Il divo’ kent geen vertelstructuur zoals je dat gewend bent, maar speelt met de camera en trakteert zijn kijkers op talloze visuele trucjes. Regelmatig is het flink over the top, maar dat is een bewuste keuze van de regisseur. Hij geeft zijn verhaal iets toneelmatigs en gekunstelds mee en maakt niet alleen van Andreotti maar van de gehele Italiaanse politiek een grote karikatuur. Ook de talloze personages dragen aan die karakterisering bij. En daarvoor hoef je echt niet precies te weten hoe de vork in de steel zit, daarvoor is de Italiaanse politiek veel te complex. Deze film draagt overigens niet bij aan het meer begrijpelijk maken van de materie, al helpt de introductie en uitleg van enkele cruciale termen voorafgaand aan de film je een eind op weg. Bij vlagen oogt ‘Il divo’ erg surrealistisch, alsof Sorrentino wil benadrukken wat voor een poppenkast de politiek eigenlijk is. Deze onconventionele aanpak zal niet door iedereen met open armen ontvangen worden. Wie bijvoorbeeld hoopt op een rechtlijnige politieke biopic in de lijn van Gus van Sants ‘Milk’ (2008) komt bedrogen uit. Wellicht leent de ambigue sfinx die Andreotti is zich daar ook wel niet eens voor.
Er zullen ongetwijfeld mensen zijn die ‘Il divo’ als een onvervalste, pretentieuze stijloefening zien, hoogstwaarschijnlijk omdat ze geen touw aan het verhaal kunnen vastknopen. Daar moet je je absoluut niet door laten afleiden. In deze film heeft alles een doel en een functie. Dat het verhaal bewust vaag wordt gehouden heeft te maken met de ongrijpbaarheid van de figuur Andreotti, die overigens magistraal wordt geportretteerd door Servillo. Zijn neurotische gedrag, zijn maniertjes en zijn manier van praten – het is allemaal heel bewust zwaar doorgetrokken. De stilistische vormgeving is veelal adembenemend. Neem alleen al de sensationele openingsscène, waarin we direct getrakteerd worden op een serie bloederige moorden, waarna de factie rond Andreotti geïntroduceerd wordt. Of de scène in het Italiaanse parlement, waarin de camera Andreotti vangt als verstild middelpunt in een ongecontroleerde chaos van mensen. Visueel is ‘Il divo’ werkelijk een lust voor het oog. Sorrentino gebruikt beelden uit de complete kunst- en filmgeschiedenis (onder meer de spaghettiwestern en Francis Ford Coppola). Sta niet vreemd te kijken als je verwijzingen naar Leonardo da Vinci en bekende opera’s aantreft. De beelden gaan vergezeld van een opmerkelijke soundtrack, die klassieke hoogstandjes als ‘Danse macabre’ van Camille Saint-Saëns en ‘Allegro’ van Antonio Vivaldi afwisselt met de technoklanten van Cassius en het betoverende ‘Nux Vomica’ van The Veils. Een bizarre maar effectieve mix.
Wie meer wil weten van de Italiaanse politiek in de roerige jaren tachtig en negentig, zal niet veel wijzer worden van ‘Il divo’. De nadruk ligt namelijk niet op het verhalende aspect. Paolo Sorrentino pakt vooral uit met oogverblindend mooie beelden en geeft zijn hoofdrolspeler Toni Servillo alle ruimte om te floreren. Alles is over the top en gestileerd, maar wél met een functie. Sorrentino neemt de absurde strijd om macht die Italië al decennia in zijn greep houdt op niet al te subtiele maar toch zeker sublieme wijze op de hak. Misschien is het niet altijd even goed te volgen, maar een film als deze vraagt daar in feite niet om. Laat je dan ook niet afleiden door de wirwar aan namen, moorden en jaartallen, maar laat je meeslepen door de overdonderende beelden die zich als een kunstwerk aan je tonen. Leonardo da Vinci had absurde chaos in de Italiaanse politiek niet mooier kunnen schilderen.
Patricia Smagge
Waardering: 4
Bioscooprelease: 26 februari 2009