Nieuw Tiengemeten (2010)

Regie: Digna Sinke | 53 minuten | documentaire

De premisse van het Tiengemetenproject van regisseuse Digna Sinke lijkt verraderlijk simpel. Toen in 1993 aangekondigd werd dat een kleine eilandje in het Haringvliet, Tiengemeten, vanaf 1998 zou worden omgezet van een kleine boerengemeenschap tot natuurgebied, besloot Sinke een documentaire te maken over het geplande teruggeven aan de natuur. Dat schept onmiddellijk verwachtingen over een film gevuld met serene, geruisloze beelden van een langzaam verwilderend landschap, met af en toe een verdwaalde wandelaar die erin wordt opgeslokt; beeldende overpeinzingen over het ‘vernatuurlijken’ van Tiengemeten als ironisch commentaar op de elders ongenaakbaar voortstuwende moderniteit, of desnoods een treffende tegenbeweging daarop.

Die natuurshots zijn uiteindelijk redelijk talrijk aanwezig, maar verder komen deze verwachtingen maar amper uit. Het is een reeks van vier documentaires geworden, die verzameld zijn in een gezamenlijke dvd-box. Deze zijn vooral gevuld met schier eindeloze orde: niet alleen in de vorm van de ordentelijke rijen bomen die ondanks alle ambities het landschap blijven vormen, maar vooral ook door de ambtelijke molen waar het ambitieuze project doorheen gesleurd moet worden. Er zijn honderden vergaderingen in de loop der jaren, waardoor misschien wel meer pratende beleidsmakers in stoffige kantoren in beeld komen dan rustieke weilanden. Het gehele beleidsmatige project op Tiengemeten neemt uiteindelijk elf jaar in beslag om voltooiing te naderen en dat de laatste film hierover, ‘Weemoed & Wildernis’, in 2010 pas zou verschijnen – negen jaar na de eerste film.

In januari 2006, wanneer de derde film, ‘Nieuw Tiengemeten’, begint, is er dan eindelijk een regeling getroffen met de laatst overgebleven familie, verhuizen ze en kan er met de verwildering van Tiengemeten begonnen worden – na acht jaar bakkeleien dus. Verder wordt in ‘Nieuw Tiengemeten’, getoond hoe deze plannen tot uitvoering worden gebracht en de vrije natuur op Tiengemeten kunnen introduceren. Voor zover men van vrije natuur spreken moge: letterlijke elke boom, duin en struik is in beleidsplannen vastgelegd, waarbij slechts een deel van het eiland, ‘wildernis’ genaamd, ook maar de illusie geeft van een natuurgebied waar niet te veel aan gereguleerd wordt. De rest van het eiland wordt gevuld met ontspanningscentra voor mensen met geestelijke aandoeningen, schooltuintjes voor een Rotterdams college, en wellicht ook luxeappartementen. Bij het omgooien van het eiland is de omgevallen populier ironisch genoeg gesneuveld, toen bij het afgraven van een dijk zijn wortels werden meegetrokken. Het laat een kaal, desolaat landschap achter, waar begroeiing spaarzaam is.

Desondanks wordt het eiland in 2007 als zijnde voltooid afgeleverd. Op dat moment is er nog niet veel soeps, dat komt pas later als de begroeiing enigszins op gang komt. Daarmee komen, in de zomer althans, ook de bezoekers wel. Die kunnen genieten van brede, ordentelijke wandelpaden, een zorgvuldig uitgekozen uitkijkpost en nauwkeurig bijgehouden weilanden. Het lijkt meer op een groot uitgevallen stadspark dan de woeste, vrije natuur die leek aanvankelijk de bedoeling leek.   Hoewel deze documentaire op zichzelf al genoeg intrigerend kijkmateriaal biedt, is de gehele reeks films over Tiengemeten dusdanig meer dan de som der delen dat het aan te raden is ze allemaal te bekijken en als coherent kunstwerk te beschouwen. ‘Nieuw Tiengemeten’ vormt een fascinerend portret van ambtelijke ambitie (en wellicht overmoed) en de agrarische samenleving van Tiengemeten, maar meer dan een onderdeel is het niet, en geïnteresseerden doen er beter aan om de gehele reeks te bekijken.

David van Marlen