Oscar Niemeyer, A vida é um sopro – Life Is But a Breath (2007)
Regie: Fabiano Maciel | 90 minuten | documentaire | Acteurs: Oscar Niemeyer, Chico Buarque de Hollanda, Carlos Heitor Cony, Eduardo Galeano, Ferreira Gullar, Eric Hobsbawn, Nelson Pereira dos Santos, José Saramago, Mario Soares
Oscar Niemeyer is zonder twijfel een van de meest invloedrijke architecten van Brazilië, Zijn invloed op de moderne architectuur is enorm. De man, die in 2007 zijn honderdste verjaardag viert, was een pionier in het toepassen van gewapend beton en staat bekend om de dynamische, ronde, bijna sensuele vormen die zijn gebouwen hebben. “Zijn gebouwen lijken wel op liggende vrouwelijke lichamen,” zo wordt er in de film gezegd.
Regisseur Fabiano Maciel (1965) werkte ruim tien jaar aan de documentaire over deze interessante man. ‘Oscar Niemeyer, A vida é um sopro (‘Life Is But a Breath’, een uitspraak die Niemeyer regelmatig doet in de interviews) is een indrukwekkend document geworden, waarin de kijker kennismaakt met de werken, de levensgeschiedenis en de opvattingen van deze geniale Braziliaan. Zelfs als je al al bekend bent met zijn oeuvre is de documentaire meer dan de moeite waard om te bekijken. Niemeyer toont zich een begiftigd verteller, zijn vertelstijl is zeer amusant, doorspekt met veel zelfspot en -kennis. Hij vertelt over creativiteit en inventiveit, zijn liefde voor vrouwen, politiek en literatuur. Zijn leeftijd is hem niet aan te zien, en de architect is dan ook nog steeds actief! In 1996, toen hij 89 jaar was heeft hij bijvoorbeeld het MAC (Museum van de Moderne Kunst) in Niterói, een voorstad van Rio de Janeiro ontworpen. Het gebouw, dat als vliegende schotel balanceert op de rand van een klif, wordt door sommigen als zijn beste werk gerekend. Het is echter slechts een van de vele indrukwekkende gebouwen die Niemeyer heeft ontworpen. Zo was hij samen met zijn leermeester Le Corbusier verantwoordelijk voor het hoofdkwartier van de Verenigde Naties in New York. Maar ook zijn werk voor de stad Brasilia mag niet vergeten worden (en dat zal ook nauwelijks gaan, gezien het gezichtsbepalende karakter ervan). Niemeyer gaf de hoofdstad haar identiteit: zijn gewelfde gebouwen worden omringd door leegte, waardoor de aandacht automatisch naar zijn kunstwerken gaat. Staand in de brandende zon moet je je blik wel vestigen op de gebouwen van Niemeyer. De Brazilaan deed niet moeilijk over het ontwerp. Het concept van de stad was in enkele maanden klaar. Soms kreeg hij een idee terwijl hij in bed lag, stond dan even op om iets te schetsen en de volgende dag besefte hij dat hij half slapend een gebouw ontworpen had.
Niemeyer was communist in hart en nieren, wat ervoor zorgde dat hij het tijdens de militaire dictatuur in Brazilië erg moeilijk had. In 1965 vestigde hij zich daarom in Parijs, waar hij onder andere het hoofdkantoor van de Partie Communiste Française ontwierp, alsmede Les Volcans, een cultureel centrum, in Le Havre. In de jaren tachtig keerde Niemeyer terug naar zijn moederland.
Naast Niemeyer komen nog enkele vrienden, kennissen of ingewijden aan het woord, waaronder José Saramago (Nobelprijs Literatuur winnaar), regisseur Nelson Pereira dos Santos, dichter Ferreira Gullar, voormalig premier van Portugal Mario Soares, journalist Carlos Heitor Cony, en artiest Chico Buarque. Zo ontstaat een mooi beeld van deze bekende Braziliaan.
De cinematografie doet het werk van Niemeyer recht: het is duidelijk dat de cineast een fan is. Of je nu wel of niet gecharmeerd bent van de herkenbare bouwstijl van Niemeyer, de beelden zijn van een grote schoonheid. Mede dankzij de archiefbeelden is ‘Oscar Niemeyer, A vida é um sopro’ een tijdsbeeld van formaat.
Monica Meijer