Possessed (2018)

Regie: Metahaven, Rob Schröder | 67 minuten | documentaire | Met: Olivia Lonsdale, Alex Williams, Nick Srnicek

Het is voor hele generaties haast niet meer voor te stellen, maar er was een tijd vóór de smartphone, het wereldwijde web en de digitale revolutie. Een tijd waarin mensen niet 24/7 met elkaar verbonden waren, maar ‘gewoon’ de telefoon pakten – met eerst een draaischijf en later druktoetsen – als ze wilden weten hoe het met een familielid of vriend ging of een tafel in een restaurant wilden reserveren. Betalingen gingen niet met ‘Tikkies’ maar met overschrijfkaarten en als er informatie gevonden moest worden, werden landkaarten, telefoonboeken, Gouden Gidsen en encyclopedieën gebruikt. ‘Selfies’ bestonden niet; een foto van jezelf kon alleen door een ander gemaakt worden. Tijden veranderen. Sinds het internet en de smartphone hun intrede deden in het leven van de (westerse) mens, is het leven enerzijds makkelijker en sneller geworden. Anderzijds staan we nu veel egocentrischer in het leven en zijn we meer bezig met de buitenkant dan met de binnenkant: constant foto’s van onszelf maken is daar slechts één voorbeeld van. We maken ons veel te druk over hoe we overkomen op onze digitale ‘vrienden’ en laten ons zelfbeeld daarvan afhangen. Het in Nederland gemaakte beeldessay ‘Possessed’ (2018) zet de smartphone af als bron van alle kwaad. Met een stroom aan indringende associatieve, poëtische beelden en confronterende ‘found footage’ worden de effecten verbeeld van de smartphone op onze maatschappij en op onszelf. En dat is geen beeld dat vrolijk stemt.

Centraal staat een jonge vrouw (de talentvolle Nederlands-Britse actrice Olivia Lonsdale, die we onder meer kennen uit de met een Gouden Kalf bekroonde tv-film ‘Geen koningen in ons bloed’ uit 2015), die ons via een voice-over prikkelend bedoelde vragen stelt. We zien haar ook, liggend in een smoezelige slaapkamer, met diepe wallen onder haar ogen en lamlendig voor zich uit staren; haar mobiele telefoon is het enige voorwerp dat bij haar ligt. Maar we zien ook flarden van opnames die met die mobiele telefoons gemaakt zijn. Talloze selfies, op de meest idiote en levensgevaarlijke plekken. Een viertal jongeren in een auto filmt hoe ze verongelukken. IJdeltuiterij van jonge vrouwen én mannen, die hun onzekerheid trachten weg te poetsen met gladstrijkende filters. Toeristen die de pracht en praal in hun omgeving niet meer zien omdat ze alleen maar bezig zijn met het maken van de perfecte foto, om het thuisfront (en al die volgers op social media!) te laten zien hoe geweldig hun leven wel niet is. Het meest schokkend is nog het beeld van de toeristen die onder luid gejuich filmen hoe kostbare ijskappen in de oceaan storten. Tot zo ver is ‘Possessed’ doeltreffend in het prikkelen van zijn publiek; de beeldenstroom die afgevuurd wordt laat je nadenken over je eigen ‘digitale gedrag’.

Maar filmmakers Metahaven (een ontwerp- en mediacollectief bestaande uit Vinca Kruk en Daniël van der Velden) en Rob Schröder (de documentairemaker die onder meer de bekroonde film ‘Ouwehoeren’ (2011) maakte) willen ons nog meer confronterende beelden opdringen. Ze verplaatsen Lonsdale naar een verwoeste naamloze stad in het voormalige Joegoslavië, waar ze zich stort op een stapel oude socialistische boeken en terecht komt in de nalatenschap van het communisme: een desolate vliegbasis, plat gebombardeerde gebouwen en meer treurnis. Ook de vluchtelingencrisis wordt aangestipt in de wirwar aan beelden die op de kijker afgevuurd worden. Ondertussen proberen politicologen Alex Williams en Nick Srnicek uit te leggen wat de gevolgen van jarenlang neoliberaal beleid toe geleid heeft en pleiten voor hun filosofie van accelerationisme: de mens vernietigt niet alleen de aarde maar ook zichzelf en de waarden waarvoor jarenlang gestreden is; laat de boel maar escaleren en dan zien we wel hoe de wereld er daarna uit zal zien (even kort door de bocht gesteld). Ook Lonsdale wordt, in haar botsing met de geschiedenis, gedwongen na te denken over de toekomst. Maar hoe voorkom je in het hedendaagse technologische klimaat dat je een zombie of een schim wordt van jezelf? En hoe houd je het contact met anderen realistisch en écht?

‘Possessed’ neemt veel hooi op zijn vork en komt door zijn overdadige gestileerdheid pretentieus over. De vraagstukken die aangesneden worden zijn an sich heel interessant, maar de manier waarop Metahaven en Schröder hun beeldessay vormgeven schept een onoverbrugbare afstand tussen de film en het publiek. Voor het grote publiek is ‘Possessed’ te zwaar, te kil en te kunstzinnig. Er worden provocerende vragen gesteld – kunnen we ons nog uit die puinhopen die de verdigitalisering van ons leven met zich meebrengt omhoog trekken of is het daar al te laat voor? – maar de antwoorden zijn helaas verre van bevredigend.

Patricia Smagge

Waardering: 2

Bioscooprelease: 10 mei 2018