Selfportrait (2002)

Regie: Saskia Vredeveld | 50 minuten | documentaire

Zijn werk hing onder meer in het Stedelijk Museum in Amsterdam, het Centre Pompidou in Parijs en het Museum of Modern Art in zijn eigen geboortestad New York. Roger Ballen (1950) is een van de meest controversiële fotografen van zijn generatie. Toen hij nog maar begin twintig was, verliet hij New York om naar Zuid-Afrika te gaan, waar hij zijn grootste inspiratiebron vond: de arme blanke bevolking die vaak over het hoofd wordt gezien. Saskia Vredeveld – zelf geboren en opgegroeid in Zuid-Afrika – maakte in 2002 de documentaire ‘Selfportrait’ over Ballen. De film toont enerzijds de persoonlijke en professionele ontwikkeling die de fotograaf doormaakte, maar toont anderzijds ook hoe Zuid-Afrika de afgelopen dertig jaar op sociaalmaatschappelijk vlak veranderd is.

De blanke onderklasse van de Zuid-Afrikaanse samenleving is een groep die zelden in de schijnwerpers staat. Over de landsgrenzen heeft men er nauwelijks weet van dat deze klasse bestaat. Juist deze mensen zet Roger Ballen voor zijn camera. De arme blanken die in Johannesburg en omgeving wonen, meestal onder erbarmelijke omstandigheden. Ballen legde hun met angst, teleurstelling en wanhoop bevangen gezichten vast in steeds dezelfde soort composities: rechte, vierkante kaders, in stemmig zwart-wit.

Compromisloos en confronterend vereeuwigt Ballen zo de persoonlijke tragedies van deze mensen. Ze zijn getekend door de geschiedenis van hun land, leren we in de documentaire. Nadat er een einde kwam aan de apartheid in Zuid-Afrika, verloor zijn sociale status en daarmee (een deel van) hun identiteit. Ballen portretteerde in de jaren tachtig en begin jaren negentig met name de inwoners van de ‘dorps’ in landelijk Zuid-Afrika op een realistische manier; vanaf halverwege de jaren negentig krijgt zijn werk een meer geposeerde look en zijn de composities veelal in scène gezet.

De parallel die ‘Selfportrait’ legt tussen het oeuvre van Roger Ballen en de geschiedenis van Zuid-Afrika, geeft deze documentaire een interessante extra dimensie. Interessant is ook de vraag in hoeverre Ballen de tragiek van zijn ‘modellen’ uitbuit of dat hij een vergeten groep op deze manier juist een gezicht geeft. De waarheid ligt waarschijnlijk ergens in het midden. ‘Selfportrait’ biedt een fascinerende kijk in het leven en werk van een bijzonder eigenzinnige kunstenaar.

Patricia Smagge

‘Selfportrait’ verschijnt dinsdag 7 april 2014 op DVD (‘The Asylum – The World of Roger Ballen’).