Sterne (1959)

Regie: Konrad Wolf | 92 minuten | drama, oorlog | Acteurs: Sasha Krusharska, Jürgen Frohriep, Erik S. Klein, Stefan Pejchev, Georgi Naumov, Ivan Kondov, Milka Tuykova, Shtilyan Kunev, Naicho Petrov, Elena Hranova, Leo Conforti, Grigor Vachkov, Yuriy Yakovlev, Itzhak Finzi

De Duitse onderofficier Walter (Jürgen Frohriep) wordt naar een klein Bulgaars dorpje gestuurd, een bijna idyllische plaats waar de oorlog nog ver weg lijkt. Dit verandert snel wanneer Walter de gedeeltelijke verantwoordelijkheid krijgt over het doorvoerkamp dat vol zit met Griekse Joden. Onder hen bevindt zich ook Ruth (Sasha Krusharska), een Joodse schooljuf waarmee hij kennis maakt. Deze ontmoeting is een keerpunt in zijn leven en dringt het tot Walter door dat wanneer Ruth weggevoerd zal worden naar Auschwitz, het een enkele reis naar de dood zal zijn.

‘Sterne’ is een kleinschalige maar indrukwekkende anti-oorlogsfilm van regisseur Konrad Wolf (Ich war neunzehn’, ‘Mama, Ich Lebe’). Konrad Wolf werd geboren in Duitsland maar emigreerde met zijn ouders naar de Sovjet-Unie. Hij keerde als soldaat in het Rode leger naar zijn geboorteland terug. Deze confrontatie met zijn voormalige landgenoten maakt het dan ook niet erg verwonderlijk dat hij in zijn films vaak naar de ware aard van de mensheid zoekt.

Om de waanzin van oorlog in beeld te brengen hoeft er geen gebruik te worden gemaakt van liters bloed en een orgie aan geweld. Door middel van een bijna poëtische en filosofische relatie tussen een Joodse schooljuf en een Duitse onderofficier wordt het juist schrijnender in beeld gebracht. Een onbereikbare liefde die zich kenmerkt door de afwezigheid van haat.

Bij zwart-wit films is het gebruik van licht van levensbelang, in ‘Sterne’ wordt dit bijna tot in de perfectie uitgevoerd. Een prachtige belichting zorgt bij de openingsscène al voor een beklemmende sfeer wanneer de trein richting Auschwitz vertrekt. Tijdens een aantal gesprekken tussen Walter en Ruth worden de gezichten zo belicht dat het bijna aan theater doet denken. In combinatie met de zeer sterke compositie krijgen de dialogen een grotere impact, erg belangrijk omdat de film zwaar op de dialoog leunt.

Ook is de ontwikkeling van de bijna wereldvreemde Walter is een zeer belangrijk aspect van de film. Zijn gebrek aan kennis over Auschwitz laat zien dat hij zich niet voldoende van de oorlog bewust is. Het liefst zou hij de hele dag schetsen maken en zich afzijdig van de rest houden, maar zijn ontmoeting met Ruth zorgt ervoor dat hij deze onwetendheid niet meer voor kan wenden en doet hem steeds meer de zinloosheid van oorlog inzien. Walter beseft dat hij iets aan het lot van de Joden zou moeten doen, maar wat kan een enkele man bereiken?

De prachtige poëtische dialogen vinden plaats in het holst van de nacht en krijgen hierdoor een bijna spirituele lading. Tijdens de discussies wordt opnieuw gezocht naar de simpele zaken die een mens een mens doen zijn, het kwaad bestaat niet an sich maar zit in het maken van juiste of verkeerde keuzes, enfin: gesprekken met een filosofische insteek. “Elk mens heeft zijn eigen beschermende ster aan de hemel staan, maar als die eenmaal van zijn plaats is gerukt zal hij verwelken”. Voor Walter is Ruth zijn beschermende ster en niet voor niets eindigt de film met de vertrekkende trein en Walter die op de grond de afgerukte Jodenster van Ruth vindt.

‘Sterne’ is een klein meesterwerk afkomstig vanachter het IJzeren Gordijn. Het doet reiken naar de ziel van menselijkheid en is een ode aan de liefde die wel wil, maar niet altijd kan overwinnen.

Meinte van Egmond