The 39 Steps – The Thirtynine Steps (1935)

Regie: Alfred Hitchcock | 86 minuten | thriller | Acteurs: Robert Donat, Madeleine Caroll, Lucie Mannheim, Godfrey Tearle, Peggy Ashcroft, John Laurie, Helen Haye, Frank Cellier, Wylie Watson, Gus McNaughton, Jerry Verno, Peggy Simpson

Alfred Hitchcock heeft niet alleen onvergetelijke films gemaakt, hij heeft tevens het maken van films een hele nieuwe dimensie gegeven. Veel technieken en stijlmiddelen die nu aan de orde van de dag zijn, werden ooit door Hitchcock geïntroduceerd. Zo ook de MacGuffin; een plottruc waarbij iets op het eerste gezicht erg belangrijk lijkt, maar later eigenlijk totaal irrelevant blijkt en alleen maar diende om de aandacht van de kijker af te leiden van de échte actie. De MacGuffin drijft de plot als het ware voort. In ‘Psycho’ (1960) bijvoorbeeld laat Hitchcock de kijker de gehele eerste helft denken dat het gaat om de gestolen 40.000 dollar, terwijl het enige doel van het geld was om Marion Crane (en in haar kielzog de kijker) naar het Bates-hotel te krijgen. De master of suspense maakte veel gebruik van deze techniek. Een ander voorbeeld: in ‘North by Northwest’ (1959) is de MacGuffin een ongedefinieerd fictief regeringsgeheim. Dat is tevens het geval in ‘The 39 Steps’ (1935), de film waarmee Hitchcock zijn naam definitief vestigde, ook buiten zijn vaderland Groot-Brittannië.

In ‘The 39 Steps’ draait het om Richard Hannay (Robert Donat), een Canadees die in London woont. Tijdens een avondje in het theater, dat uitmondt in een chaos, ontmoet hij de mysterieuze spion Annabella Smith (Lucie Mannheim) die hem vertelt over ’The 39 steps’, een mysterieus spionnengenootschap dat achter een Brits staatsgeheim aanzit. Maar voordat Annabella hem precies kan uitleggen hoe het zit, wordt ze vermoord door vijandelijke geheime agenten. Omdat Richard nu wordt beschuldigd van de moord – deze vond immers bij hem thuis plaats – slaat hij op de vlucht, op zoek naar ’The 39 steps’. Hij belandt in Schotland waar hij van de ene netelige situatie in de andere verstrikt raakt. Hij krijgt daarbij hulp uit onverwachte hoek. De blondine Pamela (Madeleine Caroll), die hem eerder meedogenloos verraadde, gaat later inzien dat hij onschuldig is. Samen proberen ze het raadsel van ‘The 39 steps’ te ontrafelen.

‘The 39 Steps’ ging de geschiedenisboeken in als het eerste creatieve hoogtepunt uit Hitchcocks Britse periode. Voor die tijd had hij al 18 films geregisseerd. Zijn carrière schoot bij toeval uit de startblokken in 1925, toen degene die de stomme romantische komedie ‘The Pleasure Garden’ door ziekte niet kon draaien en hij de enige was die de boel kon overnemen. Een belangrijke vroege film van zijn hand was ‘The Lodger’ (1927), zijn eerste thriller en de eerste film waarin het bekende motief van de ‘gewone’ man die ten onrechte beschuldigd wordt van een misdaad die hij niet heeft gepleegd, voor het eerst de kop opsteekt. Een motief dat ook in ‘The 39 Steps’ terugkeert en dat als een rode draad door Hitchcocks carrière loopt. Waar zijn vroege films nog wel eens wisselden in kwaliteit, bleek ‘The 39 Steps’ zowel bij pers als publiek een schot in de roos. Mede om die reden wordt deze film vaak omschreven als Hitchcocks eerste volledig geslaagde film.

Een ander kenmerk dat het latere oeuvre van Hitchcock typeerde zien we hier ook voor het eerst: de koele, mooie maar afstandelijke blondine. Madeleine Carroll plaveit de weg voor een hele reeks actrices die door de master of suspense zou worden opgevoerd, onder wie Grace Kelly, Kim Novak en Tippi Hedren. Echt sympathiek zijn hun personages zelden, maar door hun schoonheid zijn ze wel fascinerend. Carrolls Pamela balanceert zelfs op het randje van irritant omdat ze Hannay maar niet wil geloven (maar zo moet ze de rol spelen natuurlijk). Als kijker zit je sowieso direct in ‘kamp Hannay’, vanwege de tomeloos charmante Robert Donat die hem gestalte geeft. Wat zonde dat deze charismatische Brit een relatief korte filmcarrière heeft gehad (hij stierf in 1958 op slechts 53-jarige leeftijd na een astma-aanval), want hij doet absoluut niet onder voor Hitchcocks latere favoriete leading men, James Stewart en Cary Grant. 

Zoals bij Hitchcock met zijn MacGuffins gebruikelijk, is de onthulling van wat ’The 39 steps’ precies zijn – en daarmee de hele spionage-intrige – ondergeschikt aan het geflirt tussen de twee hoofdrolpersonages. Donat en Caroll zitten op een gegeven moment letterlijk aan elkaar vast en laten hun met subtiele seksuele toespelingen gelardeerde gekibbel uitmonden in een wonderlijke liefdesgeschiedenis. Net als hun relatie verloopt de film in een soort roes, in een onophoudelijke aaneenschakeling van actiescènes en achtervolgingen, afgewisseld met geestige dialogen. Dat niet alle gebeurtenissen volledig worden verklaard en er hier en daar flinke plotgaten zijn, nemen we daarbij graag op de koop toe.
‘The 39 Steps’ wordt samen met ‘The Lady Vanishes’ (1938) als het beste Britse werk van Hitchcock gezien (waarbij eerstgenoemde vanwege de aanwezigheid van de charmante Donat een streepje voor heeft). Beide films geven een voorproefje van wat de meester allemaal nog zou maken in de VS. Niet alleen wat plotontwikkeling betreft, maar ook qua beeld- en geluidstechnieken die hun tijd ver vooruit zijn. De indringende scène op het Schotse platteland is bijzonder, haast een film op zich. Hitchcock geeft hiermee tevens een maatschappijkritisch tintje aan het geheel, door zowel de verschillen tussen arm en rijk als het instituut huwelijk aan de kaak te stellen. Wie niet bekend is met het werk van Hitchcock, doet er beter aan eerst zijn films uit de jaren 50 te bekijken. Alleen dan kun je het vroegere werk van de meester op zijn waarde beoordelen. ‘The 39 Steps’ is een juweeltje en een absolute aanrader voor de filmkijker met enige ‘voorkennis’.

Patricia Smagge

Waardering: 4

Bioscooprelease: 4 oktober 1935
Bioscooprelease: 17 december 2009 (re-release)