Tokyo Trial (2017)
Regie: Pieter Verhoeff, Rob King | 100 minuten | drama | Acteurs: Marcel Hensema, Irrfan Khan, Paul Freeman, Jonathan Hyde, Stephen McHattie, Michael Ironside, Hadewych Minis, Porgy Franssen, William Hope, Tim Ahern
Een jaar na de capitulatie van de Japanse krijgsmacht, besloten de overwinnende landen, in navolging van het Neurenberg-tribunaal, Japanse oorlogsmisdadigers uit de Tweede Wereldoorlog te berechten. Het werd een zich langdurend voortslepend proces, doordat de elf rechters het met de grootste moeite eens konden worden over de juridische betekenis van de termen oorlog en misdaad in het kader van de toenmalige internationale wetgeving. Toen de aanvankelijk eensgezinde groep rechters door hun onenigheid meer en meer uit elkaar gedreven werd, leek een uitweg verder weg dan ooit. Een kleine groepering, onder wie de Nederlandse Bert Röling, besloot zich van de rest te distantiëren, met als gevolg dat het eindoordeel niet door iedereen gedeeld werd. De straffen vielen daardoor lichter uit dan verwacht. Van de 28 verdachten werden er zeven ter dood veroordeeld. Het grootste deel kreeg een in lengte variërende gevangenisstraf. Drie mannen gingen vrijuit.
Zo lang het duurde dat de heren de uiterst gecompliceerde rechtsgang tot een goed einde wisten te brengen, zo complex was ook de totstandkoming van de film. Het idee voor ‘Tokyo Trial’ kwam van de Japanse nationale omroep. Een grote, internationale productie moest het worden. Zelfs de Japanse afdeling van Netflix werd ingeschakeld. Om de film een nog groter internationaal karakter mee te geven, werd de hulp gezocht van enkele buitenlandse coproducenten. Zo kwamen de Japanners terecht bij de Nederlandse regisseur Pieter Verhoeff, die de creatieve leiding over het geheel kreeg.
Maar toen waren nog niet alle productionele hobbels genomen. De oorlogsnederlaag ligt na al die jaren nog steeds gevoelig in Japan. De producenten aldaar hielden een stevige vinger in de narratieve pap. Objectieve waarheidsvinding stond boven alles. Verhoeff wilde vooral een gedramatiseerd, filmisch verhaal vertellen. Op instigatie van de Japanse omroep werd de Canadese regisseur Rob W. King bij het project gehaald, waarbij die zich richtte op de vormgeving en Verhoeff de spelregie onder zijn hoede kreeg. Uiteindelijk leverde dat twee versies van ‘Tokyo Trial’ op. De eerste bestemd voor Netflix, in de vorm van een vierdelige miniserie. De ander, met meer vrijheid door Verhoeff bewerkt, met het witte doek als bestemming.
De film, daar draait het hier om. Waar de serie het bij de feiten houdt, zet de film daar de verbeelding tegenover. Dat is interessant, omdat daarin emotie en vooral spanning schuilgaat. Hoewel ‘Tokyo Trial’ een stijve plechtigheid behoudt, mede door toedoen van het decor, het anekdotische karakter en het overwegend grijze acteergezelschap, is het (geo)politieke spel tussen de rechters zeer de moeite waard. Het perspectief ligt bij rationele Nederlander Röling (Marcel Hensema), die van alle rechters het meest gevangen zit tussen de verschillende standpunten. Dat de keuzes die hij moet maken niet makkelijk zijn, geeft aan hoe groot de belangen van de betrokken landen waren. Het is in die scènes dat ‘Tokyo Trial’ op zijn best is. De momenten waarop Röling aanpapt met een Duitse zangeres (gespeeld door Hadewych Minis) voelen enigszins aan als opvulling.
Het onderscheid tussen feit en fictie wordt door Verhoeff verder doorgevoerd met het gebruik van archiefbeelden. ‘Tokyo Trial’ schakelt heen en weer tussen zwart/wit en kleur. Echt bestaande beelden van het proces worden versneden met fictieve close-ups van de acterende rechters. Wat waar is en wat niet wordt diffuus. Daardoor kan het verhaal loskomen van de historische, objectieve gebeurtenissen van toen. Vragen over wat oorlog precies is en welke misdaden daarbij zijn toegestaan krijgen een universele, subjectieve signatuur. De film werpt zijn schaduw naar een vroeger verleden, onze koloniale geschiedenis, en tegelijkertijd naar het nu, een tijd waarin een geglobaliseerde machtspolitiek nog altijd aan de orde van de dag is. Want dat is het wat Verhoeff hier lijkt te betogen: Politiek, en in zekere zin ook ethiek, staan lijnrecht tegenover objectiviteit. Waar de belangen groot zijn, gaat (on)recht aan de hand mee.
Wouter Los
Waardering: 4
Bioscooprelease: 11 januari 2018