Sami Blood – Sameblod (2016)

Regie: Amanda Kernell | 110 minuten | drama | Acteurs: Lene Cecilia Sparrok, Mia Erika Sparrok, Maj-Doris Rimpi, Julius Fleischanderl, Olle Sarri, Hanna Alström, Malin Crépin, Andreas Kundler, Ylva Gustafsson

De Sami, een rendierherdersvolk in Lapland, is het enige oorspronkelijke inheemse volk in Europa. Er zijn momenteel ongeveer 78.000 Sami, die verspreid leven in de noordelijke delen van Noorwegen, Zweden, Finland en Rusland. Anno 2017 leeft nog slechts een klein gedeelte van die totale populatie een traditioneel nomadisch bestaan, vaak ook maar voor een deel van het jaar; de anderen hebben zich permanent gevestigd als visser, landbouwer of zelfstandig ondernemer. Hun levens verschillen tegenwoordig niet veel meer met dat van andere Scandinaviërs. Dat was vroeger wel anders. In Nederland zijn we ons er wellicht amper bewust van, maar de Sami hebben het niet makkelijk gehad en waren regelmatig mikpunt van spot en discriminatie. Ze werden door de Scandinaviërs als minderwaardig beschouwd – de benaming ‘Lappen’, die velen wel zullen kennen, wordt door de Sami als zeer beledigend ervaren. De half-Zweedse, half-Sami filmmaakster Amanda Kernell wilde voor haar debuut dit deel van de Zweedse geschiedenis, een hoofdstuk waar de huidige generatie Zweden absoluut niet trots op is, aankaarten. ‘Sami Blood’ (2016) is een intiem en aangrijpend coming-of-age verhaal van een Sami-meisje dat zich probeert los te rukken van haar volk. De film wordt gedragen door de ijzersterke hoofdrolspeelster, debutante Lene Cecilia Sparrok, zelf een volbloed Sami, die de zoektocht naar haar identiteit op overtuigende en innemende wijze weet over te brengen.

Aan het begin van de film maken we kennis met Christina (Maj-Doris Rimpi), een bejaarde vrouw die in het zuiden van Zweden woont. Haar zoon Olle en kleindochter staan voor haar deur en vragen of ze een beetje wil opschieten, want ze moeten nu toch echt vertrekken. Met frisse tegenzin stapt Christina dan toch de auto in. Haar zoon heeft speciaal voor deze gelegenheid een cd met joikliederen, de traditionele Sami-muziek, aangeschaft. Christina wil er niets van weten. Hoe noordelijker ze komen, hoe meer haar het gevoel bekruipt dat ze weer weg wil. Maar de begrafenis van je enige zus, die mag je niet missen, vindt haar zoon. En terwijl Olle en zijn dochter zich inmengen met de plaatselijke bevolking en hun cultuur, trekt Christina zich terug om herinneringen op te halen aan haar jeugd. In de jaren dertig heette ze nog Elle Marja en leefde ze met haar moeder, grootouders en zusje Njenna (Mia Erika Sparrok) een nomadisch bestaan. De intelligente Elle Marja raakt het jagen op rendieren een beetje zat. Gelukkig maar dat zij en Njenna naar het internaat mogen, samen met de andere Sami-kinderen. Op hun nieuwe school zijn ze verplicht Zweeds te praten; elk woord in hun eigen taal wordt bestraft met een stevige tik op de handen. Elle Marja toont al snel aan slimmer te zijn dan de andere kinderen en droomt van een studie in Uppsala. De strenge juf (Hanna Allström) is onder de indruk van haar inzet en gunt Elle Marja een bijzondere eer; wanneer er hoog bezoek uit het zuiden komt, mag zij hen verwelkomen.

Dat hoge bezoek blijkt een arts te zijn die de Sami-kinderen – in een van de sterkste scènes van de film – aan een vernederend lichamelijk onderzoek onderwerpt. Elle Marja’s schedel wordt opgemeten, er wordt gekeken hoe dicht haar ogen bij elkaar staan en hoe groot haar neus is. Als klap op de vuurpijl moet ze zich uitkleden zodat er foto’s van haar lichaam gemaakt kunnen worden, terwijl de jongens die haar dagelijks pesten stiekem door het raam toekijken. Deze confronterende gebeurtenis is voor Elle Marja de druppel; ze besluit de Sami-gemeenschap te verlaten. Ze pikt een jurk van de waslijn van de juf (haar Sami-kleding verbrandt ze ritueel), meet zich de naam Christina aan en papt op een dansfeestje in de buurt aan met een Zweedse jongen (Julius Fleischanderl). Hoewel ze aanvankelijk nog in de kraag gevat wordt nadat haar zusje aan de bel heeft getrokken, volhardt ze. Het is echter niet makkelijk om voet aan de grond te krijgen bij de Zweden; de vooroordelen die aan haar Sami-bloed kleven blijven haar achtervolgen.

‘Sami Blood’ is een sober maar doeltreffend portret van een meisje dat op zoek is naar haar identiteit. Maar wie je precies bent ligt vaak genuanceerd. Filmmaakster Amanda Kernell weet die nuance fijntjes aan te brengen door de zaken niet zwart-wit voor te stellen, maar in een breed spectrum aan grijstinten. Elle Marja/Christina mag dan heel hard willen wegrennen van haar geboortegrond, haar volk en haar familie, je afkomst verloochen je niet. In haar hart blijft ze altijd een Sami, of ze nou wil of niet. De vertwijfeling over de richting die ze in haar leven op wil, wordt door de talentvolle Lene Cecilia Sparrok op subtiele maar treffende wijze voelbaar gemaakt. Subtiliteit is sowieso een sterk punt van ‘Sami Blood’; zo wordt de opbloeiende romantiek tussen Elle Marja en haar Zweedse liefje Niklas bijvoorbeeld heel teder en intiem in beeld gevat, met kleine gebaren en oprechte blikken. Daar staat tegenover dat Kernell ook niet vies is van de nodige symboliek – Elle Marja die letterlijk haar roots van zich probeert af te wassen, het doden van een rendier als metafoor voor het afrekenen met haar verleden – maar dat stoort geen moment. De prachtige natuur in het noorden van Zweden mogen we uiteraard niet onbenoemd laten, maar het is Sparrok die de meeste aandacht naar zich toetrekt met haar innemende performance. In de meest confronterende scènes – naast het eerder genoemde denigrerende medische onderzoek is er bijvoorbeeld ook een scène waarin Elle Marja zich door Niklas’ antropologie studerende vrienden laat dwingen om tegen haar zin een joik te zingen – weet ze met weinig woorden duidelijk te maken hoe ongemakkelijk en opgelaten ze zich voelt.

‘Sami Blood’ bespreekt een thema waar we in Nederland weinig van afweten en doet dit met verve, aan de hand van het persoonlijke relaas van een veertienjarig meisje. Dat ze decennia later terugkeert naar de plek van haar jeugd, is om een en ander in perspectief te zetten, maar zonder die kunstgreep was de film waarschijnlijk even overtuigend. Met dank aan het oog voor detail en nuance van debuterend regisseur Kernell, de onbekende maar daardoor juist intrigerende setting en de geweldige Lene Cecilia Sparrok.

Patricia Smagge

Waardering: 4

Bioscooprelease: 11 mei 2017
VOD-release: 26 september 2017
DVD-release: 26 september 2017