Wil (2023)

Regie: Tim Mielants | 113 minuten | drama, oorlog | Acteurs: Stef Aerts, Matteo Simoni, Annelore Crollet, Pierre Bokma, Karina Smulders, Jan Bijvoet, Kevin Janssens

Hoe zou je gehandeld hebben tijdens de Tweede Wereldoorlog? Heldhaftig in het verzet of liever niet opvallen? De Duitse bezetter liet delen van de alledaagse infrastructuur, zoals brandweer en politie, in handen van de lokale bevolking. Om dat allemaal over te nemen was onmogelijk. Bovendien kon de bezettingsmacht lokale sympathisanten op belangrijke plekken installeren. Maar wat als je al voor de oorlog een Antwerpse agent was, werk je dan mee met de bezetter? Je zou kunnen zeggen: beter een Antwerpenaar dan een Duitse soldaat die de orde bewaakt in de stad. Die eerste versta je tenminste. Maar als je dan wordt gevraagd om het Duitse leger te ondersteunen bij razzia’s in Joodse buurten of een oogje toe te knijpen wanneer de Gestapo mensen van de straat plukt? Met zulk soort dilemma’s wordt de twintiger Wil (kort voor Wilfried) in de gelijknamige film geconfronteerd. Erna zal het kinderlied “Ik zag twee beren” voor de kijker nooit meer helemaal hetzelfde klinken.

Antwerpen, 1942. Als tijdens een nachtelijke patrouille de hulpagent Lode (Matteo Simoni) door een Duitse soldaat wordt aangevallen, omdat hij Joodse slachtoffers wil beschermen, doodt zijn beste maat Wil (Stef Aerts) de soldaat per ongeluk. Via een goede kennis van zijn familie probeert Wil vervolging te ontlopen. Die kennis blijkt zijn artistiek mentor Nijdig Baardje (Dirk Roofthooft) te zijn die zeer gesteld is op Wil vanwege diens tekentalent. Maar Baardje is ook antisemitisch en heult openlijk met de nazi’s. Tegelijk leert Wil Yvette (Annelore Crollet), de zus van Lode, kennen en wordt verliefd op haar. Suze helpt Joodse onderduikers. Echter wat vermag Wil nu eigenlijk? Het beste voor zijn vrienden en familie, wat in zijn ogen al moeilijk genoeg is in deze duistere tijden.

Het zeer grimmige en intense ‘Wil’ is gebaseerd op de gelijknamige roman van Jeroen Olyslaegers uit 2016, een verhaal in de traditie van Nederlandstalige literatuur zoals ‘Het verdriet van België’ (Hugo Claus, 1983), ‘De aanslag’ (Harry Mulisch, 1982) en ‘De donkere kamer van Damocles’ (Willem Frederik Hermans, 1958). De hoofdpersonages van deze romans worstelen allen met vormen van collaboratie en met het effect daarvan op hun omgeving. Vaak moet je zeer gecompliceerde keuzes maken onder hoge emotionele druk met vaak onvoorziene gevolgen. Na de oorlog hoor je dan ook vaak, zoals Wil in een voice-over meedeelt aan het onzichtbare publiek, dat het achteraf makkelijk praten is over wat goed of fout was. Als je er zelf inzit dan is alles een stuk minder helder.

Daarentegen is de film vrij direct over hoe de deemoedige Wil zich laat meeslepen door de verkeerde lui. Nooit neemt hij geheel afstand van de antisemiet Baardje of kiest hij voor het verzet waarin Suze een rol speelt, ook al weet hij dat hij invloed heeft op de situatie met zijn contacten. Hij probeert iedereen tevreden te houden. En hier weet de gehaaide Duitse legerofficier Gregor (Dimitri Schaad), die verantwoordelijk is voor de vervolging van Joden en het uitschakelen van het verzet in Antwerpen, wel raad mee. Het is pijnlijk om te zien hoe Wil zich laat inpakken door Gregor die nauwelijks een vinger uitsteekt naar een wapen en vooral psychologische oorlog voert.

Alles overziend zijn de moeilijke vragen die ‘Wil’ stelt even zozeer belangrijk als de antwoorden die het geeft en de krachtige manier waarop regisseur Tim Mielants de benauwde wereld van Wilfried verbeeldt. De acteurs geven stuk voor stuk hun vege lijf en de film is voortreffelijk claustrofobisch ontworpen. Maar hoe gedreven en vaardig ook, de film vliegt meerdere keren uit de bocht. Dit gebeurt vooral in scènes waarin de psychologische oorlogsvoering omslaat in fysiek geweld. Die hadden subtieler gemogen. Echter Mielants brengt het zo rauw en hard mogelijk in beeld waardoor je je gezicht afwendt, maar wellicht ook wegkijkt van waar het omdraait: morele keuzes.

Roy van Landschoot

Waardering: 4

Bioscooprelease: 28 september 2023