Zaytoun (2012)
Regie: Eran Riklis | 106 minuten | avontuur, drama, thriller, oorlog | Acteurs: Stephen Dorff, Abdallah El Akal, Alice Taglioni, Loai Nofi, Tarik Kopty, Johnny Arbid, Mira Awad, Eitan Londner, Morad Hassan, Ashraf Farah, Nidal Badameh, Adham Abu Aqel, Osamah Khoury, Michel Khoury
‘Zaytoun’ speelt zich af in het door een burgeroorlog verscheurde Libanon van 1982. Het tienjarige Palestijnse jongetje Fahed (Abdallah El Akal) woont met zijn vader en opa in een kamp in de Libanese hoofdstad Beiroet. Hij verbeeldt zich dat hij de Braziliaanse voetbalheld Zico is (en noemt zich ook zo), voetbalt, gaat naar een VN school en moet verplicht gevechtstraining bijwonen. Zijn vader verzorgt liefdevol een olijfboom in een pot, die hij pas in de grond van ’thuis’ in betwist Palestijns gebied wil planten.
Faheds leven verandert drastisch als bij een Israëlisch bombardement (onderdeel van de invasie op 6 juni van dat jaar) zijn vader omkomt. Fahed wil dan nog maar één ding: wraak nemen. Hij krijgt dat bijna op een presenteerblaadje aangeboden als de Israëlische gevechtspiloot Yoni (Stephen Dorff) wordt neergeschoten boven de stad en gevangen genomen. Fahed en zijn vriendjes krijgen (nogal onlogisch) de belangrijke taak om een gevangene van grote waarde te bewaken. Fahed onderstreept zijn haat voor de Israëliër en alles wat hij vertegenwoordigt door Yoni in zijn been te schieten. Maar algauw ziet hij hier een gouden kans: Yoni wil ontsnappen en terug naar Israël, Fahed wil naar het “thuis” van de gloedvolle verhalen van zijn vader om daar de olijfboom te planten.
Vanaf dat moment wordt de film een echte ‘buddy movie’ van twee tegenpolen die elkaar niet kunnen luchten of zien, maar noodgedwongen moeten samenwerken om te overleven. De film is uiteraard doordrongen van een oorlogssituatie in Libanon zelf en het langlopende conflict in het Midden-Oosten, maar speelt verder nauwelijks een rol in geopolitieke zin en gaat ook niet in op de ingewikkelde politieke situatie. Enige voorkennis van wat er precies speelde in Libanon is wel handig, ook om de interventie van Israël en de rol van zowel de VN als de PLO te kunnen duiden. De kern is echter behoorlijk simpel. Yoni wordt tegen wil en dank een soort van surrogaatvader voor Fahed. Hun reis is echter niet zonder gevaren en de dreiging is er constant. Voor een gewonde Israëlische militair is het nergens echt veilig, al wordt het duo in het begin nog geholpen door een taxichauffeur met dollartekens in zijn ogen. Het levert de meest komische en surreële scène van de film op, als Yoni en Fahed op de achterbank zitten en de chauffeur met ware doodsverachting rondrijdt met de muziek van ‘Stayin’ Alive’ van de Bee Gees keihard aan.
Het is een luchtig moment dat in de verdere film spaarzaam is. Toch vervalt ‘Zaytoun’ ondanks alle schijnbare hopeloosheid en ellende nergens echt in somberte. Regisseur Eran Riklis heeft een centrale boodschap van optimisme en hoop. Dat ondergraaft wel enigszins de spanning van de hachelijke avonturen die Yoni en Fahed beleven op weg naar hun eigen beleving van vrijheid. Het is jammer dat het scenario van Nader Rizq soms de makkelijkste weg neemt (figuurlijk gesproken dan), door de onwaarschijnlijk premisse tot het uiterste op te rekken. De film balanceert af en toe op het uiterste randje van de geloofwaardigheid, maar Riklis trekt de teugels telkens net op tijd weer aan.
Het belangrijkste manco van ‘Zaytoun’ is echter de opgedrongen sentimentaliteit. Het wordt er te dik bovenop gelegd wanneer je als kijker geacht wordt om mee te voelen met de personages en wanneer je een brok in je keel zou moeten krijgen. De makers vertrouwen er daarbij blijkbaar niet op dat de kijkers de gewenste boodschap niet uit de context van het verhaal halen en brengen dat veel te nadrukkelijk naar voren. Dat blijkt in de praktijk weliswaar tot emotie te leiden, maar dan die van irritatie. ‘Zaytoun’ zou al een stuk beter te verteren zijn als de makers zich ingetogener hadden opgesteld.
Aan de hoofdpersonen ligt het overigens zeker niet: zowel Dorff als El Akal maken het meeste van hun rolverdeling als ’tegenpolen’. Dorffs accent hinkt af en toe net zo als de rest van Yoni doet, maar hij zet een sterke rol neer. Het is de jonge El Akal die hier zijn grote talent als acteur tentoonspreidt. Hij valt nergens in een karikatuur – ook niet als het script hem weinig meer dan clichés geeft – en weet een enorme baaierd aan (tegenstrijdige) emoties zien in zijn non-verbale communicatie. Zijn prestatie is wel de drijvende kracht van de film en de chemie tussen El Akal en Dorff is datgene dat de film een derde ster in de beoordeling bezorgt.
Het wordt in de film niet expliciet gezegd, maar de titel ‘Zaytoun’ is Arabisch voor olijf. Dat verwijst uiteraard niet alleen naar de boom die Fahed met zich mee torst, maar staat ook symbool voor vrede en verzoening.
Hans Geurts
‘Zaytoun’ verschijnt dinsdag 2 september 2014 op DVD.