An Elephant Sitting Still – Da xiang xidi erzuo (2018)

Regie: Hu Bo | 234 minuten | misdaad, drama | Acteurs: Peng Yuchang, Wang Yuwen, Zhang Yu, Li Congxi, Zhenghui Ling, Xiaolong Zhang, Li Danyi, Kong Wei, Kong Yixin, Chaobei Wang, Wang Xueyang, Zhu Yanmanzi, Zhaoyan Guozhang, Li Su Yun, Huang Ximan, Li Qing, He Miaomiao, Li Binyuan, Shunzi, Xiangrong Dong, Zhang Shuai, Zhou Yinglong, Zhao Weimin, Hao Shimin, Chang Wukui, Liu Xiaohui, Zhu Jianliang, Zhang Jinzhong, Li Hongmei

Het schijnt dat in de noordelijke Chinese stad Manzhouli een olifant leeft die gewoon zit en de wereld negeert. Het verhaal gaat dat het dier elke dag zittend in het volle zicht doorbrengt, volledig onverschillig voor alles wat er om hem heen gebeurt. ‘An Elephant Sitting Still’ was de laatste gift van Hu Bo aan deze wereld. Een project dat bijna aanvoelt als een afscheidsbrief vlak voordat hij in 2017 zijn eigen leven nam, maar de film daartoe reduceren zou zowel de film als Bo tekortdoen.

‘An Elephant Sitting Still’ dompelt de kijker onder in een intense en verpletterende somberheid. Een melancholie die je je ergste vijand nog niet zou toewensen, maar die de alledaagse werkelijkheid is voor onze vier hoofdrolspelers: Wei Bu (Peng Yuchang), Huang Ling (Wang Yuwen), Yu Cheng (Zhang Yu) en Wang Jin (Li Congxi). De kille en kleurloze film speelt zich af in de loop van één enkele dag in de industriële verlatenheid van de Chinese provincie Hebei (net ten zuiden van Peking).

Wei Bu is een tiener die op de middelbare school zit en te maken heeft met verbaal misbruik, vooral van zijn vader. Tijdens een ruzie met een klasgenoot duwt hij per ongeluk iemand van een trap, met alle gevolgen van dien. Yu Cheng, de broer van de jongen die van de trap is geduwd, geeft niets om de mensen om hem heen — een bekend fenomeen bij depressie. Wanneer zijn beste vriend voor zijn ogen uit een flatgebouw springt, nadat hij Yu Cheng betrapt op een affaire met zijn vriendin, raakt hem dat niet. Dat laatste baart hem zorgen.

Huang Ling, klasgenoot van Wei Bu, heeft te maken met een alcoholistische moeder. Ze zoekt haar toevlucht onder andere bij de onderdirecteur van haar school. Hun relatie, waarvan niet helemaal duidelijk wordt of deze ook seksueel van aard is, komt aan het licht. Hun ontmoetingen zijn namelijk opgenomen en worden gedeeld in groepchats. Wang Jin, een oudere man die alleen woont in zijn appartement, wordt door zijn kinderen onder druk gezet om in een verzorgingstehuis te gaan wonen. Zijn enige afleiding is zijn hond, maar huisdieren worden niet geaccepteerd in het verzorgingstehuis. Wanneer zijn hond wordt doodgebeten door een andere hond, beseft hij dat er geen uitweg meer is.

De verhaallijnen van de vier hoofdrolspelers kruisen elkaar sporadisch. Hoe meer zij zichzelf van hun omgeving isoleren, hoe vaker hun wegen elkaar kruisen. Naast hun neerwaartse spiraal en uitzichtloze situatie hebben ze nog iets gemeen: ze zijn allemaal in aanraking gekomen met het verhaal van de olifant in Manzhouli. De olifant, die zich niets aantrekt van wat er om hem heen gebeurt, belichaamt een onverschilligheid waar Bu, Ling, Cheng en Jin alleen maar van kunnen dromen. Deze onverschilligheid lijkt in vergelijking met hun wanhoop een vorm van bevrijding. Naarmate de dag vordert, groeit hun obsessie met de olifant.

De olifant fungeert als metafoor voor de gevoelens van de hoofdpersonages, die gevangen zitten in hun eigen ellende en niet in staat zijn hun leven te veranderen. De olifant vertegenwoordigt zowel het verlangen om te ontsnappen aan hun moeilijke omstandigheden als de passiviteit en machteloosheid die hen ervan weerhouden actie te ondernemen. Soms lijkt de olifant de uitweg te belichamen die Bo uiteindelijk helaas zelf heeft gekozen. Het is aan de kijker om de betekenis van het dier verder in te vullen.

Bo neemt met deze bijna vier uur durende film de tijd die nodig is om zijn boodschap over te brengen. Hoe beter het gevoel van isolatie en somberheid over te brengen dan door de kijker urenlang te isoleren en te overspoelen met melancholie? Gelukkig voor de kijker kan hij na deze vier uur de TV uitzetten en verder met zijn dag. Daarentegen komt de realisatie dat wat je zojuist hebt gezien niet slechts een gedramatiseerd verhaal is, maar dat voor veel mensen deze uitzichtloosheid de dagelijkse realiteit is. Dit besef komt als een mokerslag.

De muziek in ‘An Elephant Sitting Still’ is schaars, maar snijdt diep. Bo maakt gebruik van niet meer dan een akoestische gitaar, een elektrische gitaar, een piano en hier en daar een xylofoon. Vaak slechts één van deze instrumenten tegelijk, of een combinatie van twee. De soundtrack doet op momenten denken aan een combinatie van de instrumentalen van Kanye’s ‘808’s & Heartbreak’ en ‘My Beautiful Dark Twisted Fantasy’. Met name de vaak terugkerende, repeterende enkele pianonoot die soms minutenlang doordreunt, doet denken aan de intro van Ye’s ‘Runaway’, opgenomen op laatstgenoemd album. Hoewel dat, gezien de materie van de film een gekke vergelijking lijkt, past het de film perfect.

Omdat Bo spaarzaam omgaat met muziek, heeft hij des te meer impact wanneer de piano of gitaar langzaam opzwelt. Hij gebruikt deze muziek op de momenten dat de hoofdpersonen net de volgende klap te verwerken hebben gekregen. Bo neemt minutenlang de tijd om de camera door het grijze industriële stadje te laten glijden, met op de achtergrond een steeds somberder wordende soundtrack. Het resultaat is dat je als toeschouwer langzaam afglijdt naar een emotioneel vergelijkbare plek als de vier hoofdpersonen. Dat Bo dat voor elkaar heeft gekregen, maakt deze film tot een meesterwerk.

Hu Bo’s ‘An Elephant Sitting Still’ is een film die je emotioneel diep raakt en je nog lang na afloop in zijn greep houdt. Terwijl de onontkoombare somberheid en de schrijnende werkelijkheid van de hoofdpersonages zich ontvouwen, word je als kijker meegezogen in een intens gevoel van isolatie en wanhoop. Deze meesterlijke prestatie laat je niet alleen achter met een krachtige indruk van de uitzichtloosheid die Bo zo treffend heeft vastgelegd, maar ook met de pijnlijke realisatie dat deze ellende voor veel mensen een dagelijkse realiteit is. Zoals Jin opmerkt: “You can go wherever you want, you’ll find nothing to be different,” herinnert de film ons eraan dat, in een wereld die vaak wreed en onverbiddelijk is, een uitweg niet altijd aanwezig is. Deze film, doordrenkt met eerlijke en rauwe emotie, doet ons beseffen dat de zoektocht naar verlossing soms een illusie kan zijn, en dat de somberheid die wij ervaren slechts een afspiegeling is van de diepere realiteiten die mensen in sommige delen van de wereld dagelijks onder ogen moeten zien.

Jelco Leijs

Waardering: 5

Bioscooprelease: 6 juni 2019