Aquí y allá (2012)
Regie: Antonio Méndez Esparza | 110 minuten | drama | Acteurs: Pedro De los Santos, Teresa Ramírez Aguirre, Lorena Guadalupe Pantaleón Vázquez, Heidi Laura Solano Espinoza, Néstor Tepetate Medina, Carolina Prado Ángel, Noel Payno Vendíz, Nicolás Parra Quiroz, Copa Kings, Jorge De los Santos, Juan De los Santos, Miguel De los Santos, Cecilia De los Santos, Doña Pascuala Aguirre
De Midden-Amerikaanse immigrant in de hoop op een beter bestaan in het veelbelovende Noorden kennen we inmiddels uit verschillende films, met vele gezichten. Bij de jonge vader Pedro uit het Mexicaanse ‘Aquí y allá’ (‘Hier en daar’) ligt de focus net anders: hij is een terugkerende emigrant die net als velen met hem zijn geluk probeerde te beproeven boven de grens in de hoop met een volle portemonnee terug te keren naar zijn gezin. De film begint als hij na een paar jaar thuiskomt bij vrouw en twee dochters, die laatste geen jonge meisjes meer maar puberende tieners, van hem vervreemd. Zijn vrouw heeft hem gemist maar staat ook argwanend tegenover zijn lange afwezigheid en Pedro zelf merkt dat hij met zijn toekomstplannen nog net zo weinig kan aanvangen als vóór vertrek.
De film van regisseur Antonio Méndez Esparza toont dit kleine verhaal van een gezin zoals er duizenden zijn in Midden-Amerika op subtiele, bijna documentaire-achtige wijze, met weinig duiding en al helemaal geen oordeel. De personages zijn gebaseerd op de niet-professionele acteurs die hen vorm geven. Pedro, Teresa, Lorena en Heidi zijn een echt gezin, dat regisseur Méndez Esparza leerde kennen via vader Pedro De los Santos Juárez, die in New York werkte toen Méndez Esparza daar woonde. Toen Pedro vertelde over zijn terugkeer naar Mexico, om zijn gezin weer te zien en zijn droom van een cumbiaband te verwezenlijken, zag de van oorsprong Spaanse regisseur er een film in. Een jaar na de werkelijke terugkeer van Pedro in Copanatoyac zette Méndez Esparza het geheel opnieuw in scène en maakte er een speelfilm van. Tijdens het kijken naar de film kun je je afvragen of een documentaire misschien een betere vorm was geweest.
Er is weinig dialoog, zijn nauwelijks close-ups en er wordt veel weggelaten tussen de scènes in. Hiermee blijft het verhaal klein en persoonlijk en worden geen grote, politieke thema’s aangesneden. De bijna berustende houding van de personages past bij de stijl en maakt de film realistisch maar soms weinig bevredigend. Er is weinig initiatief om echt te breken met de cyclus van het zware bestaan en kleine ondernemingen als die van Pedro leveren uiteindelijk slechts uitstel van executie op. Ondanks de objectieve cinematografie roept de film wel degelijk – zowel positieve als negatieve – gevoelens op. Zo zal de liefdevolle omgang tussen de familieleden je niet onberoerd laten, en is de droom van Pedro om met vrienden een cumbiaband te beginnen te prijzen; zelfs romantisch te noemen. Daartegenover kun je je vraagtekens zetten bij de korte fragmenten uit de klas van oudste dochter Lorena. Op (deze) school leren de kinderen zo te zien niet veel, en spreekt de docente over de ‘dieren in het bos’ alsof ze het tegen een kleuterklas heeft. Dat Lorena haar huiswerk weigert te maken en het naar eigen zeggen niet snapt, lijkt niemand veel te schelen. Met deze opleiding gaan de tienermeiden hun ouders niet zo een-twee-drie voorbijstreven.
Dan is er de teleurstelling van Pedro, die graag een muziekgroep wil opzetten in de gemeenschap maar daarmee stuit op weinig animo, doordat niemand tijd vrij kan maken om in een slecht betaalde band te gaan zitten. Om het hoofd boven water te houden is er geen ruimte voor creativiteit maar zonder die creatieve uitlatingen is het nog zwaarder als leven slechts uit overleven bestaat. Deze vicieuze cirkel is feitelijk de kern van de film, die als geheel ook weer een cyclus beslaat; aan het einde van de film is de situatie namelijk net zoals aan het begin.
Het perspectief van de terugkeer is een originele invalshoek en de film behandelt het moeilijke onderwerp dat vaak dubbele gevoelens oproept met respect. Voor een fictiefilm soms iets te veel zelfs, waardoor het verhaal wat ongrijpbaar in de lucht blijft hangen.
Ruby Sanders
‘Aquí y allá’ is vanaf donderdag 8 augustus 2013 te zien tijdens Previously Unreleased 2013, onder andere in het EYE Film Instituut.