Der letzte Zug – The Last Train (2006)

Regie: Dana Vávrová, Joseph Vilsmaier | 123 minuten | drama, oorlog | Acteurs: Sibel Kekilli, Gedeon Burkhard, Lena Beyerling, Lale Yavas, Roman Roth, Brigitte Grothum, Hans-Jürgen Silbermann, Juraj Kukura, Sharon Brauner, Miroslav Táborský, Igor Bares, Ludwig Blochberger, Václav Chalupa, Nina Divísková, François Göske, Vojtech Kotek, Michal Pavlata, Stanislav Zindulka, Ingeborg Lapsien, Fred Maire

Oorlogsfilms zijn er in vele soorten en maten. De eerste in het genre was de controversiële prent ‘Birth of a Nation’ (1915) van pionier D.W. Griffith, een drie uur durend epos over twee families die tijdens de Amerikaanse burgeroorlog tegenover elkaar komen te staan. De film kreeg zware kritiek vanwege zijn racistische inslag, maar wordt nog altijd beschouwd als de eerste echte oorlogsfilm. In de decennia vormden de Eerste en Tweede Wereldoorlog en de Vietnamoorlog grote inspiratiebronnen voor de filmwereld. Met name over de Tweede Wereldoorlog zijn honderden rolprenten gemaakt, allemaal met hun eigen invalshoek. Vanwege de impact die veel van deze films hebben, lijkt succes bij voorbaat al verzekerd. Bij de Oscaruitreiking zijn oorlogsfilms altijd alom vertegenwoordigd. Ook nu nog gooien films over de Tweede Wereldoorlog hoge ogen. Denk alleen al aan ‘Der Untergang’ (2005) en Oscarwinnaar ‘Die Fälscher’ (2007).

De prijzenregen die ‘Der letzte Zug’ (2006) ten deel viel is minder indrukwekkend dan die van bovengenoemde films. Desondanks weet deze prent, over een groep joden die in de nadagen van de oorlog worden opgepakt door de nazi’s en op transport naar het concentratiekamp in Auschwitz worden gezet, de juiste snaar te raken. In de film wordt een aantal mensen van dichtbij gevolgd. Het gezin Neumann bijvoorbeeld, waar vader Henry (Gedeon Burkhardt) zijn uiterste best doet om de onmenselijke treinreis voor zijn vrouw Lea (Lale Yavas), hun dochtertje Nina (Lena Beyerling) en baby David zo comfortabel mogelijk te maken. Edelsmid in opleiding Albert Rosen (Roman Roth) heeft de moed om ooit met zijn geliefde Ruth (Sibel Kekilli) te trouwen nog niet opgegeven. Jakob (Hans-Jürgen Silbermann) en Gabriëlle (Brigitte Grothum) vormen een ouder echtpaar dat grote successen heeft gekend op het toneel. Wie van hen zal deze vreselijke treinreis overleven? De helft van de mensen sterft aan boord al van de dorst. De terugblikken naar de momenten vóór de oorlog staan in sterk contrast met wat ze te verduren krijgen tijdens de reis. Centraal staat de wil om te overleven ondanks de omstandigheden waarin ze zich bevinden op dat moment. Maar is de wil ook sterk genoeg om het einde van de reis te halen?

De regie van ‘Der letzte Zug’ ligt in handen van het echtpaar Joseph Vilsmaier en Dana Vávrová. Hij maakte in 1993 furore met het oorlogsdrama ‘Stalingrad’, een van zijn vele films waarin hij de bijna dertig jaar jongere Tsjechische Vávrová een centrale rol liet spelen. Het verhaal werd geschreven door veteraan Arthur Brauner, die als producer meer dan twintig films over de Holocaust maakte. Zijn bekendste werk is waarschijnlijk ‘Europa Europa’ (1990), winnaar van een Golden Globe. Het verhaal werd tot script verwerkt door Stephen Glantz. De personages zijn redelijk uitgewerkt maar blinken niet uit in originaliteit. Uit de korte flashbacks kun je opmaken dat we met een clubje stereotype joden te maken hebben. Er is een edelsmid, een vaudeville-artiest, een oud-bokser – voor de verandering was het leuk geweest als we eens met joodse bakkers en tandartsen te maken hadden gehad. Als je door die clichés heenkijkt, zie je een aandoenlijk verhaal dat je recht in het hart raakt. Schokkende scènes worden niet geschuwd en heel af en toe riekt het zelfs naar effectbejag, maar het is het persoonlijke drama van deze onschuldige mensen dat uiteindelijk bij de kijker blijft hangen.

In principe is ‘Der letzte Zug’ niet meer dan een treinreis, maar als kijker bekruipt je de onmacht en de toenemende wanhoop van de mensen in de trein die hen naar Auschwitz – letterlijk en figuurlijk hun eindstation – brengt. Alle acteurs acteren overtuigend, maar speciale vermelding verdienen de piepjonge Beyerling, Burkhardt en Kekilli. Hoewel niet alle gebeurtenissen in te trein in geuren en kleuren in beeld worden gebracht en er ruimte overblijft voor de verbeeldingskracht van de kijker, krijg je toch een bijzonder realistisch idee van hoe het geweest moet zijn in die wagons. Het verhaal werd niet gebaseerd op de realiteit, maar komt toch behoorlijk dicht bij de werkelijkheid. Daar doen de matige belichting en de wat al te opzichtige make-up geen afbreuk aan. En zeg nou zelf; bij wie lopen er nou geen rillingen over de rug bij het zien van de as van dode joden, naar beneden vallend alsof het sneeuw is en begeleid door Beethovens ‘To Joy’?

‘Der letzte Zug’ is zeker geen film zonder gebreken en blinkt ook niet uit in originaliteit. Dat neemt echter niet weg dat je bij je strot wordt gegrepen door het tragische lot van de arme joden op het onmenselijke treintransport richting de concentratiekampen. De Holocaust is een gitzwarte bladzijde uit de wereldgeschiedenis die we nooit mogen omslaan zonder erbij stil te staan. Het zien van ‘Der letzte Zug’ laat je weer even stilstaan bij de gebeurtenissen tussen 1940 en 1945. Het maakt niet uit hoeveel films je al hebt gezien over de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog, iedere keer opnieuw is het een aangrijpende ervaring. Verplichte kost tijdens de geschiedenislessen!

Patricia Smagge