Interview Tobias Nölle (Aloys)

Tobias Nölle maakte furore met de korte film ‘René’ (2008) – hij won er onder andere het Gouden Luipaard in Locarno mee. Naast het leveren van een bijdrage aan ‘Heimatland’ in 2015, werkte hij lange tijd aan zijn eerste speelfilm, ‘Aloys’. (“veel te lang, ik durf niet te zeggen hoe lang” aldus de filmmaker). ‘Aloys’ deed het sinds de première op het filmfestival van Berlijn in 2016 erg goed in het filmfestivalcircuit en is in april 2017 eindelijk te zien in Nederland, tijdens het Imagine Filmfestival in Amsterdam. Gelukkig volgt kort daarna een landelijke release (20 april 2017), zodat meer mensen kunnen genieten van dit heerlijke surrealistische pareltje.

Naast de meer voor de hand liggende overeenkomsten met ‘Aloys’, zoals sociale isolatie, zit er in ‘René’ ook een oriëntaals element (wanneer Hans met de losse keyboard-toetsen ‘Hanoi’ spelt’, MM). “Dat is meer toeval dan opzet. Ik ben weliswaar in China en Japan geweest, maar ik voel me niet specifiek geïnteresseerd in de Aziatische cultuur. Het eten is weliswaar lekker, maar ik ben niet bekend met de literatuur en de films. Toen ik in China Town in New York woonde, was ik wel omringd door Aziaten, maar in Zwitserland kom je ze nauwelijks tegen. Dus het voelt altijd wel exotisch. Misschien is het onbewust gebeurd, maar de keuze voor het Aziatische meisje is daar wel op gebaseerd.”

Interessante bijpersonages

Over dat Aziatische meisje gesproken, het valt op dat de bijpersonages in ‘Aloys’ zo interessant zijn, dat ze bijna een hoofdrol verdienen in hun eigen film. Hoe heeft Tobias dat voor elkaar gekregen? “Het meisje wil eigenlijk een detective zijn. Daarom is ze door Aloys gefascineerd en vindt ze hem leuk. Maar omdat hij zo onaardig is, doet ze alsof ze hem ook niet aardig vindt. Net als Aloys is ze eenzaam. Ze is het enige Aziatische meisje in de omgeving en ze kijkt naar hem op. Ze vindt hem vreemd en fascinerend op hetzelfde moment. Er zou een vriendschap kunnen ontstaan.” Hij vervolgt: “Er was oorspronkelijk meer met de kat, maar dat heb ik uit de film geknipt. Ze hing posters op voor de vermiste kat en uiteindelijk brengt hij de kat naar de eigenaar terug. Maar dat heb ik weggelaten want ik dacht, ‘je hoeft niet moreel correct te zijn, de kat is gelukkig, ze behoren toe aan diegene aan wie ze toe willen behoren.”

Tilde von Overbeck

Veel aandacht gaat natuurlijk uit naar hoofdrolspeler Georg Friedrich, die in ‘Aloys’ een fantastische rol neerzet, maar over de actrice die Vera speelt, Tilde von Overbeck, is niet zoveel bekend. Wat kan hij over haar vertellen? Tobias: “Het is inderdaad haar eerste rol, maar ze zit inmiddels bij een goed agentschap en als er een nieuwe film voorbij komt, gaat ze het zeker doen. Ze vertelde me dat ze er zelfs over nagedacht heeft om met acteerlessen te starten. Maar ik heb het haar afgeraden. Hoe leuk ze het ook vindt, het is erg zwaar. Ze heeft beslist de potentie om een succes te worden. Ze heeft een vleug van mysterie om haar heen, maar je kunt je ook op haar projecteren. Ik geloof echter niet dat ze het karakter heeft, dat je nodig hebt om actrice te zijn. Het is een harde wereld en je moet er tegen kunnen dat je op audities hoort dat je niet bent wat ze zoeken. Dat is niet voor iedereen weggelegd. Maar we zullen het zien. Ze heeft veel ideeën en is erg creatief.”

Het verhaal van hoe Tobias Tilde ontdekte is op zich ook leuk. “Er waren meerdere audities, in Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland, maar geen van de actrices gaf mij het juiste gevoel. Net toen ik het eigenlijk al had opgegeven, zei iemand tegen mij dat er een interessant gezicht op de art school was die ik zou moeten ontmoeten. Want, zo zei diegene, ze kan heel mooi zijn, maar ook het tegenovergestelde. En daarmee wordt niet ‘lelijk’ bedoeld, maar meer dat ze niet een voor de hand liggende schoonheid is,” voegt Tobias haastig toe. Tobias en Tilde ontmoeten elkaar en Tilde was meteen enthousiast. “Ze fascineerde me, maar men vertelde me dat het wel een groot risico was om met een niet-professionele actrice in zee te gaan. Toen liet ik de tape aan Georg zien en hij freakte gewoon, noemde haar een juweel dat uit de lucht was komen vallen. Hij was bijna bang dat ze té goed zou zijn. Elke professionele acteur wil namelijk dat wat de amateurs hebben, zij doen het gewoon. Ze vormen een geweldige mix, ze zijn gelijk op een bepaalde manier, misschien wel te gelijkwaardig, maar Tilde was de enige keuze voor mij.”

Eenzaamheid

Overeenkomsten tussen Aloys en Tobias zelf zijn er ook, hoewel misschien niet zo op het eerste gezicht. “De basic setup met de vader en zoon is er in ieder geval niet één,” vertelt Tobias. “Dat is bij mij eerder het tegenovergestelde. Mijn vader is een liberaal. De scripteditor, met wie ik samenwerk, zei dat ik altijd van die vaderfiguren gebruik in mijn films, dat het misschien wel een vorm van omgekeerde psychologie is.” Eerder zoekt Tobias de inspiratie in zijn werk. “Net als ik is Aloys een soort filmmaker. Als je een film maakt of schrijft, dan leef je niet echt meer. Je leeft in je hoofd, je bent met een denkproces bezig. Soms is het beroep van filmmaker erg eenzaam, in die zin identificeer ik me met Aloys.” Leuk vindt Tobias dat deel van zijn werk niet. “Mijn favoriete deel van mijn werk is als ik op de set sta, met andere mensen. Maar ik kan het niet veranderen. Als filmmaker ben je continu aan het observeren. Er komt een moment dat je niet zeker weet of je wel observeren wil of dat je liever onderdeel uitmaakt van wat er gebeurt. Als regisseur ben je erg eenzaam. Het hangt allemaal van jou af. Jij maakt de beslissingen, niemand neemt de angst weg, je moet daar zelf mee leren omgaan. Natuurlijk heb je met vakmensen als de cinematograaf contact, maar aan het einde van de dag komt het toch op jou neer. Dat is tweeledig. Aan de ene kant ben je één grote familie en is het allemaal superleuk, maar ’s avonds kunnen zij gaan feesten en moet jij bepalen wat er de volgende dag gebeurt.”

Ook in zijn privéleven kent Tobias het gevoel van eenzaamheid. “Daarin verschil ik natuurlijk niet van de meeste mensen. Ik stop het in mijn werk omdat ik vind dat het het meest voorkomende gevoel is. Ik weet niet precies waarom het mij zo interesseert, maar soms heb ik het idee dat het in elk verhaal zit. Niet specifiek dat mensen eenzaam zijn, maar dat ze ergens bij willen horen. Aloys is natuurlijk veel extremer, en ik leefde nooit zoals hem. Sommige mensen die de film gezien hebben vinden hem een freak, maar dat vind ik helemaal niet. Niemand die aan de film meegewerkt heeft trouwens. Iedereen hield van het karakter. Hij is niet zoals iedereen, maar dat zie ik als een kwaliteit in plaats van een fout. Ik hou ervan als iemand anders is, daar wil ik meteen mee bevriend raken. Als iemand zijn eigen wereld heeft, dan is dat voor mij aantrekkelijk. En dat geldt ook voor Vera. Ik stelde me zo voor dat als ze na de film samen zouden zijn, dan zouden ze het coolste stel ter wereld zijn. Juist omdat ze het tegenovergestelde van saai zijn, ze hebben hun eigen taal, hun eigen poëzie.”

Epische liefde

De liefdesgeschiedenis in ‘Aloys’ heeft bijna epische proporties. Je kunt je niet voorstellen dat ze ooit uit elkaar zouden gaan. “Ja, dat hoopte ik ook dat dat zo zou voelen,” lacht Tobias. “Ze zijn verschillend, hij is een stuk ouder en leeft in een oude wereld, zij is meer van de moderne wereld. Maar in één klein fragment realiseren ze zich dat ze ook gelijk zijn. Er zijn voor hen niet veel andere mensen bij wie ze zo goed zouden passen. Ze zijn elkaars puzzelstukje.”

Schuren langs waanzin
In de film gaat Aloys helemaal op in zijn fantasieën. Is hij zich daarvan bewust? Tobias vertelt: “Ja, maar op het einde pas. Als Vera naar zijn deur komt, dan weet hij het. Maar hij is niet in staat om de deur te openen, het is nog te vroeg. Maar in die sequentie realiseert hij zich dat als hij nu niet achter haar aangaat, dat het een beslissing is die bepaalt of hij voor haar (realiteit) of waanzin gaat. Hij zou best gelukkig kunnen worden met zijn fantasie, maar dan zou hij wél gek zijn. In dat laatste moment neemt hij een sprong, die niet veel mensen zouden doen.” Tobias geeft aan dat fantasie geweldig is, dat het leven zonder fantasie maar troosteloos en zinloos zijn, maar ook dat het gevaarlijk is. “Zeker voor creatieve personen, zoals artiesten, schuurt fantasie vaak langs gekte. Het zit ook in ‘René’, die komt daar ook aardig dicht bij in de buurt.” Over ‘Aloys’ merkt hij nog op dat er sommige mensen zijn die denken dat Aloys in zijn fantasie is geëindigd. “Dat is niet zo voor mij. Hij koos het leven,” zegt hij stellig.

Happy end?

Het einde van ‘Aloys’ is in de loop van het filmproces veranderd. “Ik had al wel een soortgelijk eind geschreven, maar dan vele malen optimistischer. We hadden het zelfs al gefilmd. Het eindigde in haar appartement en het was eigenlijk veel te leuk. De zon scheen, ze raakten elkaars handen aan. Op papier voelde het erg natuurlijk aan. Alle fantasie en de speciale atmosfeer was verdwenen. De hele film is nogal gestileerd, maar het eind was meer zoals je kent uit andere films. Meer conventioneel. Ik dacht: Oh, dit is goed, want je weet dat ze nu in onze wereld zijn aangekomen, maar toen we het filmden voelden we al dat het een leugen was. Het is niet zoals zij zijn.” Tobias had het geluk dat Georg Friedrich kiespijn kreeg en de verzekering het mogelijk maakte dat er een extra dag gefilmd kon worden. “Zo lukte het om deze scène te vervangen. En dat voelde veel beter, veel natuurlijker. Uiteraard is Vera nog lang niet genezen en er zouden talloze mensen zijn die tevreden zouden zijn met het happy end zoals we dat eerst voor ogen hadden, maar ik ben hier gelukkiger mee.”

Telephone walking

In ‘Aloys’ wordt gedaan alsof phone wandering of telephone walking een bestaand, in Japan ontdekt fenomeen is, maar dat heeft Tobias zelf verzonnen. “Ik weet niet meer precies hoe ik er op kwam. Ik was aan het monteren voor een vriend in haar appartement in New York, en we hoorden door de muren de buren praten. Ik ging daarover fantaseren, dat je eigenlijk zo dichtbij bent, maar ook zo ver weg. Ik heb vroeger in mijn tijd in New York ook lange-afstandsrelaties gehad, en heb dus veel tijd doorgebracht aan de telefoon. Ik ben altijd gefascineerd geweest door stemmen. Als kind luisterde ik veel naar de radio, en ik vroeg me dan altijd af hoe die mensen er uit zagen. Zo’n sportcommentator wordt dan een soort van icoon, ze gaan deel uitmaken van je leven. En altijd als je hun gezicht dan voor het eerst zag, was je teleurgesteld, omdat het zo anders was dan je je voorgesteld had. Elk geluid maakt een beeld bij mij. Dat heeft niet iedereen. Ik sprak hier over met mijn moeder en zij is zeer belezen, maar haar brein werkt dus niet zo. Ze voelt wel dingen, maar ze visualiseert ze niet. Dat vond ik zo raar om te horen.” Hij vervolgt: “Ik vond het interessant om te bedenken dat mensen de fantasie van anderen kunnen sturen, bijvoorbeeld door bepaalde geluiden te maken. Daarnaast hou ik van het concept van een parallel universum. Dat het universum in iemands hoofd groter is dan de fysieke realiteit.”

Vader en zoon

Naast de onconventionele relatie tussen Aloys en Vera belicht ‘Aloys’ ook de relatie tussen Aloys en zijn vader. Aanvankelijk lijkt de relatie tussen hen non-existent, omdat Aloys gevoelloos reageert bij de dood van zijn vader, maar naarmate de film vordert, merk je dat ze wel degelijk om elkaar hebben gegeven. Tobias legt dit uit: “Aloys heeft nooit geleerd om met emoties om te gaan. Ik wijt dat aan de ontbrekende moederfiguur. Aloys en zijn vader waren wel close, maar ze praten nooit met elkaar over gevoelens. Als detective hebben ze geleerd om nooit persoonlijk betrokken te raken. Omdat Aloys niet weet wat hij moet doen, zet hij de camera aan, als bescherming eigenlijk. Hij behandelt zijn dode vader zoals hij de personen behandelt die hij voor zijn werk observeert. Hij onderdrukt de eenzaamheid en de emoties en dan realiseert hij zich dat het eigenlijk een gevangenis is waarin hij woonde. Op het balkon, met de fantasie van Vera, is het alsof dat dezelfde gevangenis is, en dat is het moment dat hij realiseert dat dat waanzin is. Het is te veilig, via de telefoon. Hij moet het in het echt leven doen, met echte gevoelens omgaan. Je kunt niet simpelweg de telefoon neerleggen en zeggen dat het genoeg is.”

Tekst en foto Tobias Nölle: Monica Meijer