Last Men in Aleppo – De sidste mænd i Aleppo (2017)

Regie: Feras Fayyad | 104 minuten | documentaire, oorlog

De ‘Witte Helmen’ worden ze genoemd, de vrijwilligers die na elk bombardement in Syrië zo snel mogelijk naar de plaats des onheils trekken om te kijken of ze nog levenden onder het puin vandaan kunnen halen. De organisatie, die officieel de Syrian Civil Defense (SCD) heet, wordt financieel gesteund met buitenlandse gelden. De laatste tijd krijgt het werk van de Witte Helmen – terecht – steeds meer aandacht in de media. Zo maakte de Brits-Duitse filmmaker Orlando von Einsiedel met zijn collega Joanna Natasegara in opdracht van Netflix de veertig minuten durende documentaire ‘The White Helmets’ (2016). Die film, waarin een groep vrijwilligers van de SCD gevolgd wordt tijdens hun werkzaamheden, werd genomineerd voor twee Oscars; die voor beste documentaire en die voor beste korte documentaire – en mocht de prijs in die laatste categorie mee naar huis nemen. Naar verluidt werkt niemand minder dan George Clooney momenteel aan een speelfilm over de Witte Helmen. ‘Last Men in Aleppo’ (2017), een Syrisch-Deense coproductie, volgt hetzelfde onderwerp maar duurt een uur langer dan ‘The White Helmets’. Honderd minuten lang wordt de kijker geconfronteerd met de heldhaftigheid van de Witte Helmen, die met gevaar voor eigen leven proberen de levens van anderen te redden. Maar het zijn ook honderd minuten vol ontreddering, onmacht en frustratie. Want de kans dat die paar mensen die levend onder het puin vandaan gehaald worden het redden, is vaak klein.

De Syrische filmmaker Feras Fayyad zat een jaar lang letterlijk bovenop het vuur. Met zijn film wil hij de wereld laten zien wat er daadwerkelijk gaande is in Aleppo, de ooit zo bruisende historische stad in Syrië waar normaal gesproken ruim 2,7 miljoen mensen wonen. Sinds 2011 gaat Syrië gebukt onder een bloedige burgeroorlog, dat volgens mensenrechtenorganisaties al meer dan 400.000 doden tot gevolg heeft. Zeker vier miljoen mensen zijn op de vlucht geslagen. Aleppo is één van de zwaarst getroffen gebieden; van de bijna die miljoen inwoners zijn er nog maar zo’n 250.000 over. Het zijn mensen die niet kunnen of willen vluchten, en mensen zoals Mahmoud en Khaled, die de taak op zich hebben genomen slachtoffers van aanslagen te redden. Zodra een gebouw is ingestort, gaan zij er met hun collega-Witte Helmen op af. Niet alleen met de hoop dat er nog levende mensen tussen de brokstukken vandaan te kunnen halen, maar ook om lichamen van slachtoffers te kunnen bergen. Want ook dat hoort erbij. ‘Zoek naar afgescheurde ledematen’, roepen ze naar elkaar, alsof het de normaalste zaak van de wereld is. Tijdens hun werkzaamheden nemen ze grote risico’s. Niet alleen kunnen de ruïnes waarin ze zich bevinden verder instorten, ze dienen tevens op hun hoede te zijn voor nieuwe aanslagen. De constante dreiging van nieuwe luchtaanvallen beperkt hen danig in hun bewegingsruimte. ‘Last Men in Aleppo’ toont hun moed, hun bereidwilligheid zichzelf weg te cijferen voor een groter doel, namelijk het redden van hun stad. Want mannen als Mahmoud en Khaled doen dit werk uit liefde voor hún Aleppo.

We zien ook wat er gebeurt nadat er iemand onder het puin vandaan gehaald wordt. In een oogwenk kan de euforie voor het vinden van een levend kind omslaan in tragedie en verdriet, als het levenloze lichaam van een moeder of broertje ontdekt wordt. Want ook dat hoort erbij; de familie op de hoogte brengen, medeleven betuigen – het is de nazorg. Zo zien we dat Mahmoud het zichtbaar moeilijk heeft wanneer hij op bezoek gaat bij de familie van een van de kinderen die hij gered heeft. Hij ging erheen om zijn steun te betuigen, maar wordt ontvangen als een soort held. Het jongetje, dat we eerder nog met een vreselijke hoofdwond in beeld zagen, kan zijn ogen niet van zijn redder afhouden. Het is een intiem moment van ontroering. Later voelt Mahmoud zich schuldig omdat hij het idee heeft dat hij heeft lopen ‘opscheppen’ over zijn werk. Het ongemak waarmee Mahmoud die verering ondergaat doet ons beseffen dat hij, ondanks die heldendaden, ook maar een mens is. Khaled is vader van twee dochters, voor wie hij het dagelijks leven zo normaal mogelijk tracht te houden. Ze kopen samen een goudvis en tijdens een kortstondig staakt-het-vuren neemt hij ze mee naar een speeltuin, al is er altijd die dreiging. Khaled twijfelt steeds of hij niet, net zoals honderdduizenden andere inwoners van Aleppo, moet vluchten. Want er blijven steeds minder mensen over om voor in Aleppo te blijven. Ook maakt hij zich zorgen om zijn broer, die hem graag wil helpen, en om zijn ouders, die in de waan zijn dat hun zonen ‘veilig’ in Turkije zitten…

Voor een film geschoten in oorlogsgebied, is het camerawerk in ‘Last Men in Aleppo’ opvallend helder en stabiel. De beelden zijn indrukwekkend, niet alleen vanwege hetgeen ze laten zien, maar ook vanwege de manier waarop ze geschoten zijn. Als je kritisch naar deze film kijkt, kun je je afvragen of ‘Last Men in Aleppo’ nog iets toevoegt aan wat we bijvoorbeeld eerder zagen in het veel kortere ‘The White Helmets’. Mannen als Khaled en Mahmoud leven in een vicieuze cirkel van wanhopige reddingspogingen, angst om zelf slachtoffer te worden en twijfel en discussie over de toekomst. Maar dit is zoals deze mensen leven. De herhaling in de film onderstreept de mistroostigheid van de situatie van de achterblijvers. Fayyad aarzelt niet om de gruwelijke gevolgen van de bombardementen te tonen, want dat is nu eenmaal zoals het is. Dus inclusief kapotgeschoten handen, voeten en andere lichaamsdelen, gapende hoofdwonden, een ernstig gebrek aan medische zorg en degelijke huisvesting en met constant dreigend gevaar. Dat is confronterend, pijnlijk en moeilijk om te zien, maar het is de werkelijkheid. Bij elk kind dat uit het puin gered wordt, weet je dat de kans dat het opnieuw slachtoffer wordt reëel is. Een gered kind stemt je derhalve bijna net zo verdrietig als een omgekomen kind. Wegkijken omdat je de beelden nou wel kent uit het nieuws, is je hoofd in het zand steken. Er is een humanitaire ramp gaande in Syrië en de mannen in ‘Last Men in Aleppo’ proberen te redden wat er te redden valt. Hun eindeloze reserves aan moed, menselijkheid, waardigheid en onbaatzuchtigheid is inspirerend en geven een piepklein sprankje hoop in een verder vrijwel uitzichtloze strijd.

Patricia Smagge

Waardering: 4