No Man Is an Island (2016)

Regie: Tim De Keersmaecker | 70 minuten | documentaire

In de documentaire ‘No Man Is an Island’ van de Belg Tim De Keersmaecker maken we kennis met twee vluchtelingen die gestrand zijn op het Italiaanse eiland Lampedusa. Omar (21) is gevlucht uit Tunesië tijdens de Arabische Lente in 2011 en Adam (16) uit Ghana. Ze zijn letterlijk gestrand, want op Lampedusa schiet het qua vrijheid niet echt op voor beiden. Ze hopen uiteindelijk te eindigen in een grotere stad (Rome?), omdat daar de mogelijkheden voor werk en/of andere mensen ontmoeten groter zijn. Tot aan die tijd leiden ze een min of meer geïsoleerd bestaan in het gezin van hun respectievelijke ‘pleegvaders’: ouderwetse huisarts Pietro Bartolo en macho hoteleigenaar Claudio Man Torrente.

Adam zien we de dagelijks klusjes verrichten die Claudio hem opdraagt (de entree vegen, afwassen, de tafel afruimen, in de keuken helpen en de bedrijfsauto wassen). Hij mist zijn grootmoeder in Ghana, die hij elke week een keer belt. Hij krijgt bijles wiskunde en gaat naar school, maar blijft toch een outcast binnen de gemeenschap. Als hij met de lokale jeugd een potje wil voetballen, krijgt hij regelmatig te verstaan dat ze ‘niet met illegalen willen spelen’. Het is niet de heimwee die hem parten speelt, maar het gebrek aan echte vrijheid. In zijn eigen woorden: “Ik zou het liefst andere plaatsen bezoeken en nieuwe mensen leren kennen.”
Adam moet zich wapenen tegen de racistische ondertoon waarmee hij bejegend wordt en de geforceerde integratie in de Italiaanse cultuur.

Omar worstelt met zijn (homo)seksualiteit en droomt van een baan als steward. Als hij klaagt dat hij geen vrienden heeft op het eiland, krijgt hij als antwoord: “Maar je hebt het hier toch goed?” Dat tekent de manier waarop de gastgezinnen met de door hen geadopteerde vluchtelingen omgaan. Ze hebben geen benul van wat er werkelijk in de hoofden van de twee jonge mannen om gaat. Omar besluit uiteindelijk het benauwende Lampedusa te verlaten, hiertoe uitgenodigd door een 65-jarige Engelsman die in hem een leuke ‘verzorger’ ziet. Via Sardinië, Rome en Berlijn belandt hij in Stockholm, waar zijn broer woont. Deze kan echter niets voor hem doen (“Ik ken je niet!”) en nu staat Omar voor een gedwongen terugkeer naar Rome. Terug naar af dus.

Tussen de regels (en de fantastisch sferische musical score van Mathieu Vandekerckhove en Raphael Absalonne) door zien we het leed van de hoofdrolspelers. Via rake observaties dringt De Keersmaecker door tot de kern van de zaak. Helaas komen we pas laat in de documentaire meer over de drijfveren en emoties van de twee vluchtelingen te weten. Dit snijdt meteen diep in de ziel. Tot aan die tijd geeft De Keersmaecker wellicht iets teveel ruimte aan de twee surrogaatvaders. Naar achtergronden en verleden moet de kijker raden. Ook raak getroffen is de analogie met de schildpadden. De schildpadden die op Lampedusa worden verzorgd, gered uit de visnetten van de vissers. “Ze worden door ons gered, verzorgd en teruggezet in de zee.” Omar en Adam: gered, verzorgd, maar nooit echt thuis op Lampedusa. Geen mens is een eiland. Nee, zo simpel is het niet…

Ruud Stift

‘No Man Is an Island’ verschijnt dinsdag 5 april 2016 op DVD.