Pelé: Birth of a Legend (2016)

Regie: Jeff Zimbalist, Michael Zimbalist | 103 minuten | biografie, drama, sport | Acteurs: Kevin de Paula, Leonardo Lima Carvalho, Seu Jorge, Mariana Nunes, Milton Gonçalves, Seth Michaels, Vincent D’Onofrio, André Mattos, Phil Miler, Rafael Henriques, Felipe Simas, Adriana Aragon, Mariana Balsa, Diego Boneta, Tonya Cornelisse, Jon Cotterill, Vivi Devereaux, Thelmo Fernandes, Jerome Franz

In Nederland zijn we ervan overtuigd dat Johan Cruyff de beste voetballer is die ooit geleefd heeft, maar wereldwijd krijgt ‘De Verlosser’ in die uitverkiezing stevige concurrentie van Edson Arantes do Nascimento – beter bekend onder de naam Pelé. De Braziliaan heeft in elk geval een indrukwekkendere prijzenkast, want hij won liefst drie keer – in 1958, 1962 en 1970 – de Wereldbeker. Met zijn zeventien jaar en 239 dagen werd hij bovendien in 1958 de jongste voetballer ooit die wist te scoren op een WK, en dat record staat bijna zestig jaar later nog altijd op zijn naam. Het WK van 1958 is voor Brazilië een keerpunt geweest. Acht jaar eerder gingen de ‘Goddelijke Kanaries’, groot favoriet voor de titel in eigen huis, in de finale pijnlijk onderuit tegen buurland Uruguay en dat verlies leverde een nationaal trauma op en een knauw in het zelfvertrouwen van de voetballers. Bovendien legde deze nederlaag het racistische conflict in het land bloot: de donkere spelers kregen de schuld van het mislopen van de titel en met name doelman Barbosa, die decennialang beschimpt werd, moest daar zijn hele leven voor boeten. Het roer moest om, zeker nadat de ploeg in 1954 zichzelf te schande maakte door zich na de 4-2 nederlaag tegen Hongarije niet alleen op maar ook buiten het veld te misdragen. De piepjonge Pelé was niet de enige nieuwe speler in het Braziliaanse elftal – ook Vavá, Garrincha en Didi maakten voor het eerst hun opwachting – maar hij was als smaakmaker wél de man die de verpersoonlijking werd van het nieuwe, swingende Braziliaanse voetbal. Het voetbal dat tientallen jaren toonaangevend was in de wereld.

Pelé’s leven, en dan met name zijn vroegste jaren, leest als een jongensboek. Geen wonder dat de gebroeders Jeffrey en Michael Zimbalist – makers van de sterke documentaire ‘The Two Escobars’ (2010), waarin ze een link leggen tussen drugsbaron Pablo Escobar en de tragische Colombiaanse voetballer Andres Escobar – er een film in zagen. Een documentaire is het evenwel niet geworden, al verweefden ze wel archiefbeelden in hun biografische relaas over Pelé, waarbij ze zich focussen op de jaren tussen 1950 en 1958; de periode waarin de kiem gelegd werd voor Pelé’s grootse sportloopbaan. De film begint op de dag dat volgens veel voetballiefhebbers het Braziliaanse elftal stierf: de verloren WK-finale tegen Uruguay. De jonge Edson (Leonardo Lima Carvalho) luistert vanaf het dak van de plaatselijke bar mee met het radioverslag van die wedstrijd. Als hij ziet hoe terneergeslagen zijn vader Dondinho (Seu Jorge) – zelf ooit speler van het nationale elftal – door het verlies is, belooft hij hem ooit de wereldbeker voor hem te winnen. Al snel blijkt het negenjarige ventje een groot talent te zijn, maar omdat hij in armoede opgroeit is er geen geld voor goede voetbalschoenen. Als de ‘schoenlozen’ schoppen Edson en zijn vrienden het toch maar tot de finale van een straatvoetbaltoernooi, waar ze het weliswaar afleggen tegen de veel oudere, sterkere elitejongens geleid door José Altafini (Diego Boneta), maar toch genoeg indruk maken. Diezelfde Altafini blijkt trouwens degene te zijn die Pelé aan zijn bijnaam helpt: hij en zijn vrienden lachen Edson uit als hij het over zijn favoriete speler Bilé heeft, maar diens naam niet helemaal juist uitspreekt.

De nederlaag in het straatvoetbaltoernooi en het sterfgeval van een vriendje zetten Edson er bijna toe aan om voorgoed te stoppen met voetballen en zich te storten op een baantje als conciërge bij het plaatselijke ziekenhuis, als assistent van zijn vader. Dondinho vindt het zonde dat zijn zoon zijn talent vergooit en probeert hem op andere gedachten te brengen, door in de pauze met hem zijn balgevoel te oefenen met rijpe mango’s. Als zijn moeder Celeste (Mariana Nunes), die eigenlijk niets met voetbal heeft, inziet hoeveel talent haar zoon heeft, schakelt ze Waldemar de Brito (Milton Goncalves), de legendarische scout van Santos FC, in. Niet veel later maakt de nog altijd piepjonge Pelé, als vijftienjarige (inmiddels gespeeld door Kevin de Paula), zijn debuut in de hoofdmacht, waarna zijn carrière razendsnel op gang komt.

Wat technische aspecten betreft is ‘Pelé: Birth of a Legend’ (2016) een plaatje: director of photography Matthew Libatique (die een Oscarnominatie verdiende voor ‘Black Swan’, 2011) zorgt voor levendige, sprankelende en kleurrijke beelden, zowel van het leven in de favela’s als van het spektakel op het voetbalveld. De montage zorgt, ondersteund door de swingende score van A.R. Rahman (Oscarwinnaar voor ‘Slumdog Millionaire’, 2009), voor flashy beelden tijdens de wedstrijden en het tempo zit er goed in. Waar het aan schort is het verhaal, de dialogen, het acteerwerk en de algehele uitvoering. ‘Pelé: Birth of a Legend’ volgt de regels van een sportbiografie dusdanig nauwgezet, dat het vervelend wordt. Bovendien krijgen de acteurs – die Engels praten met slechts een hint van een Portugees accent, wat niet bepaald helpt de geloofwaardigheid te versterken – uitgekauwde en soms ronduit gekunstelde dialogen voor de kiezen. Carvalho en De Paula zijn duidelijk gecast vanwege hun gelijkenis met Pelé en hun voetbalkwaliteiten, en niet vanwege hun acteerkunsten. Ze worden ondersteund door bekendere acteurs als Vincent D’Onofrio (als coach Feola), Colm Meany (als de coach van het Zweedse elftal, die hier wel érg als bad guy wordt neergezet) en Seu Jorge. Die laatste is eigenlijk de enige die op een positieve manier opvalt en een integer personage neerzet.

‘Pelé: Birth of a Legend’ werpt allerlei aanknopingspunten op om er een interessante film van te maken, met diepgang en interessante invalshoeken. Zo is er dat nationale trauma en daaraan gekoppeld het racistische motief. Ook wordt ‘ginga’ – de ‘swing’ die afkomstig is uit capoeira (de Braziliaanse vorm van martial arts die door de slaven vanuit Afrika naar Brazilië werd gehaald en elementen uit muziek, dans en acrobatiek combineert) en die door de straatvoetballers uit de favela’s, met Pelé als schoolvoorbeeld, in het Braziliaanse voetbal werd verweven – erbij gehaald. Alles passeert de revue, maar niet wordt voldoende uitgediept. Zelfs de rivaliteit met Altafini wordt maar mondjesmaat aangestipt. Met al die invalshoeken hadden de gebroeders Zimbalist  meer kunnen, en eigenlijk moeten, doen. Dan was ‘Pelé: Birth of a Legend’ wellicht niet zo gekunsteld en oppervlakkig geweest. Want voor een biografie over een Braziliaanse voetbalgrootheid is deze film, in elk geval wat betreft de inhoud, wel erg kleurloos.

Patricia Smagge

‘Pelé: Birth of a Legend’ verschijnt woensdag 9 november 2016 op DVD.