Pripyat (1999)

Regie: Nicholas Gehrhalter | 100 minuten | documentaire

Via een “schijnbaar” vuile, beschadigde filmprint wordt het verhaal van ‘Pripyat’ aan de kijker gepresenteerd, vermoedelijk om de suggestie te wekken dat de filmstrip door de straling in de “zone” – waar de kerncentrale Tsjernobyl ontploft is – is aangetast. Gimmick of niet, ‘Pripyat’ geeft een tegelijkertijd beklemmend en lichtvoetig beeld van het reilen en zeilen in en om het rampgebied, in het bijzonder het stadje ‘Pripyat’ uit de titel.

Het idee dat je in Pripyat of de zone omgeven wordt door straling wordt vanaf het begin bekrachtigd door het in beeld brengen van een wat zenuwachtige bewaker die zijn werk en alle procedures gedetailleerd uitlegt. Even later zit er een vrouw een beetje smalend lachend achter een computer analyses te maken. Hoewel niet duidelijk is of en waar er precies straling is – en hoeveel – maakt zij een absolute scheiding tussen kleren die ze in de zone, op haar werk draagt, en de kleren die ze thuis draagt. Hoewel het geen uniform is, maar gewone alledaagse kleding, bestempelt ze het toch in zekere zin als besmet.

Langzamerhand wordt de toon van de documentaire wat luchtiger, hoewel de spanning en het verschrikkelijke verleden altijd aanwezig blijven. Een oud stel, dat nog steeds in het gebied woonachtig is, is niet van plan te verhuizen en blijft alles ook relativeren en positief inzien. Alle collega’s van de man zijn omgekomen tijdens het ongeluk – hij was toevallig die dag niet op zijn werk – maar dit is geen reden voor hem om daar te vertrekken of om depressief door het leven te gaan. Het stel heeft zichtbaar nog plezier in het leven. Ze genieten van elkaars eigenaardigheden en maken hier geregeld grapjes over.

Natuurlijk wordt de kerncentrale ook bezocht, en wordt er aan de hoofdverantwoordelijke gevraagd of het niet heel veel druk is. Is hij niet bang dat er weer zo’n ongeluk gebeurt? En natuurlijk is dat een zware last om te dragen, maar hij wil ook zijn gezin onderhouden. Bovendien heeft het werk ook zijn voordelen. Het is grappig te zien hoe blij de man is dat hij zulke (kennelijk) bijzondere, en gratis, maaltijden op het werk krijgt, met een speciale bon. De man beschouwt het als een soort vip-behandeling en glundert helemaal wanneer hij het eten geserveerd krijgt. Hij wil zelfs dat er een close-up van de bon komt, maar die is helaas al ingeleverd.

Een interessante observatie komt van de eerder genoemde vrouw achter de computer, die stelt dat de grootste tragedie van de Tsjernobyl-ramp eigenlijk was dat er vele onervaren mensen naar het gebied toegestuurd werden om te helpen, die hierdoor gedoemd waren te sterven.

‘Pripyat’ is een interessante documentaire, maar heeft te weinig materiaal voor 100 minuten. De gesprekken met bewoners zijn vaak lang en niet altijd even interessant, en takes en scènes worden soms onnodig lang aangehouden – zoals in de scène waarin een vrouw gevolgd wordt tijdens een (bos)wandeling naar haar oude huis. De hele, minutenlange wandeling wordt getoond, terwijl deze weinig filmische of inhoudelijke waarde heeft voor de kijker. Maar dit zijn kleine smetten op een anderszins interessante documentaire.

Bart Rietvink