Shirley (2020)

Recensie Shirley CinemagazineRegie: Josephine Decker | 107 minuten | biografie, drama | Acteurs: Elisabeth Moss, Odessa Young, Michael Stuhlbarg, Logan Lerman, Victoria Pedretti, Robert Wuhl, Paul O’Brien, Orlagh Cassidy, Bisserat Tseggai, Allen McCullough, Tony Manna, Molly Fahey, Edward O’Blenis, Ryan Spahn, Vincent McCauley, Emily Decker, Kecia Lewis

In 2018 was er de – overigens prima geslaagde – verfilming van ‘We Have Always Lived in the Castle’, met in de hoofdrollen Taissa Farmiga, Alexandra Daddario en Sebastian Stan. In datzelfde jaar schitterde ‘onze’ Michiel Huisman in de enthousiast ontvangen tiendelige Netflix-serie ‘The Haunting of Hill House’. Je zou kunnen zeggen dat het oeuvre van de Amerikaanse horror- en mysteryschrijfster Shirley Jackson (1916-1965) weer in trek is. Van haar huiveringwekkende korte verhaal ‘The Lottery’ schijnt ook een nieuwe verfilming in de pijpleiding te zitten. Om een beeld te schetsen van haar stijl: ‘The Lottery’ gaat over een stadje waar jaarlijks lootjes getrokken wordt om te bepalen wie er gestenigd gaat worden (!). Gezellige tante dus, onze Shirley. Susan Scarf Merrell vindt haar zo fascinerend dat ze de roman ‘Shirley’ schreef, een biografie maar dan wel een waar er meer dan eens een loopje genomen wordt met de werkelijkheid. Het is Merrells ode aan Jackson, een eerbetoon dat zweeft tussen feit en fictie. Filmmaakster Josephine Decker (bekend van het door sensualiteit doordrenkte ‘Madeline’s Madeline’, 2018) verfilmde Merrells boek en strikte niemand minder dan Elisabeth Moss, die de uitdagende rol van de ongrijpbare schrijflegende met beide handen aan.

‘Shirley’ (2020) speelt zich voor het overgrote deel af in het huis van de schrijfster, waar ze woont met haar echtgenoot, literair recensent en docent Stanley Hyman (de altijd uitstekende Michael Stuhlbarg). Shirley werkt aan haar tweede boek ‘Hangsaman’ (1951), waarvoor ze zich laat inspireren door de waargebeurde verdwijning van de achttienjarige studente Paula Jean Welden, als zij en Stanley bezoek krijgen van een jong, pasgetrouwd stel, Fred (Logan Lerman) en Rose (Odessa Young). Stanley heeft hen uitgenodigd omdat Fred hem het komende semester gaat helpen op de universiteit. Ze blijven dus nog wel even. Omdat Shirley ‘kuren’ heeft – ze kampt niet alleen met een writer’s block, depressies en pleinvrees, maar neigt ook naar alcoholisme en komt amper haar bed uit – stelt Stanley voor dat Rose haar helpt in het huishouden. De film focust zich op de onderlinge relaties tussen de koppels onderling, maar vooral op de dynamiek tussen Shirley en Rose. Stanley noemt zijn huwelijk met Shirley ‘een Schots toneelstuk’, omdat ze ‘mensen zijn die tegen de waanzin aan schurken’. En laten we wel wezen: zij is als typische ‘gekwelde schrijver’ niet makkelijk om mee te leven, maar hij zeker ook niet. Naar buiten toe is Stanley heel joviaal, maar ondertussen houdt hij er wel aanmatigende en zelfzuchtige manieren op na. Hij is zijn vrouw ontrouw. Hij heeft niet bepaald een hoge pet op van haar werk en laat geen mogelijkheid onbenut om haar dat in te wrijven.

Misschien nog wel interessanter dan de relatie tussen Stanley en Shirley is de dynamiek tussen Shirley en Rose. In het begin ergert Rose – zwanger van haar eerste kindje – zich groen en geel aan haar nieuwe botte, luie en onsympathieke huisgenote, die ze een ‘monster’ en een ‘heks’ noemt. Na verloop van tijd groeien de twee echter dichter naar elkaar toe, zeker wanneer Shirley haar vraagt te helpen met de research voor haar boek en in haar een nieuwe muze ziet. Haar duistere gedachten, waarvan Shirley meent dat de mensen er bang van zijn, lijken steeds meer bezit te nemen van Rose, die op haar beurt lijkt te veranderen in de hoofdpersoon uit Shirleys boek. Is Rose echt aan het veranderen of bekijken we haar door de ogen van Shirley? Het is niet altijd duidelijk of we kijken naar wat er echt gebeurt of dat de gebeurtenissen zich in Shirleys belevingswereld afspelen, maar dat Rose niet dat brave meisje is waar we haar aanvankelijk voor aanzien, onthult ze al in de eerste scène waarin ze na het lezen van ‘The Lottery’ zo opgewonden is dat ze spontaan met Fred het toilet in de trein induikt voor een heftige vrijpartij. Die zindering trekt Decker gedurende de hele film door, terwijl ze tussen de bedrijven door ook haar kritiek laat doorschemeren op de onderdrukkende moralen en verwachtingen waar vrouwen in die tijd (en in zekere zin nog steeds) onder gebukt gingen. Ze vangt bovendien uitstekend in beeld hoe de belevingswereld van kunstenaars zoals Shirley de buitenwacht op het verkeerde been kan zetten

Het is een kwestie van tijd voor Elisabeth Moss haar eerste Oscarnominatie in de wacht zal slepen. En gezien het beperkte aantal films dat in 2020 uitkomt, zou ‘Shirley’ weleens de film kunnen zijn die haar die langverwachte en zo verdiende eer zal doen toekomen. In een loodzware rol geeft Moss alles wat ze heeft, met verbluffend resultaat. Als Shirley oogt ze vermoeid, uitgewrongen en verbitterd. Komt het door de ontrouw van haar echtgenoot of de manier waarop hij haar klein houdt? Of is het simpelweg zo dat iemand die zulke boeken schrijft toch ook een woelig en ondoorgrondelijk innerlijk moet hebben? Ook Stuhlbarg en Young leveren topprestaties. Het smoezelige, chaotische huis waar ze met Stanley woont draagt ook enorm bij aan de sfeer, evenals het geweldige camerawerk dat soepel de werkelijkheid en de verbeelding in elkaar laat lopen. De camera zit de personages zo dicht op de hielen dat wegkijken simpelweg niet kan omdat je gebiologeerd raakt door Shirley en Rose. De geheimzinnige fluisterkoortjes en krakende vloeren maken de fascinerende betovering van ‘Shirley’ compleet.

Patricia Smagge

Waardering: 4

Bioscooprelease: 17 september 2020
DVD-release: 6 januari 2021