Star Wars: Episode IX – The Rise of Skywalker (2019)

Regie: J.J. Abrams | 142 minuten | actie, avontuur, fantasie, science fiction | Acteurs: Adam Driver, Daisy Ridley, Billie Lourd, Keri Russell, Carrie Fisher, Mark Hamill, Ian McDiarmid, Kelly Marie Tran, Andy Serkis, Lupita Nyong’o, Oscar Isaac, Domhnall Gleeson, John Boyega, Billy Dee Williams, Joonas Suotamo, Dominic Monaghan, Richard E. Grant, Anthony Daniels, Naomi Ackie, Greg Grunberg, Jimmy Vee, Dave Chapman, Amir El-Masry, Brian Herring, Philicia Saunders, Nasser Memarzia, Simon Paisley Day

Fans (die nog niet zijn afgehaakt) hielden hun adem in voor ‘The Rise of Skywalker’, het (voorlopige) slotstuk van de Star Wars-filmreeks. Zou dit het spektakel worden en de bevredigende dramatische afsluiting waar iedereen op hoopt? Het antwoord is: ‘ja’ en ‘nee’. Ja, er is veel te zien, beleven én voelen; er wordt puik geacteerd, de eer van sommige personages is weer (deels) hersteld, en er is een redelijk bevredigend einde gekomen aan het verhaal van de (echte) Skywalkers. Tegelijkertijd had de film, met misschien niet eens zo heel veel extra moeite, nog veel beter kunnen zijn.

J.J. Abrams verraste in 2015 vriend en vijand toen hij met ‘The Force Awakens’ een nieuwe Star Wars-film wist te maken die indruk maakte met prachtige beelden, ontroerde met oude, vertrouwde personages, en de aandacht goed vasthield met nieuwe, geslaagde personages. En dat in een film met goed gedoseerde vaart, humor, drama en actie en prima acteerwerk. Goed, het kwam soms allemaal een beetje té bekend voor, waardoor de film bij tijd en wijlen als een remake van de oude trilogie aanvoelde, maar het was een prijs die veel kijkers bereid waren te betalen.

Twee jaar later verraste Rian Johnson ook veel kijkers met zijn vervolgfilm ‘The Last Jedi’, al was niet iedereen even blij verrast. Terwijl verreweg de meeste professionele critici lovend waren – ‘The Last Jedi’ kon op nóg betere kritieken rekenen dan het al zeer goed ontvangen ‘The Force Awakens’ – was er gaandeweg steeds meer kritiek te horen onder de die hard fans. Hoewel Johnson met zijn interpretatie juist dat gevoel van ‘been there, done that’ van ‘The Force Awakens’ leek te willen voorkomen door nieuwe wegen in te slaan en hier en daar tegen wat heilige huisjes te trappen, kun je dit bij de echte fanboys niet maken, zo bleek al snel. De tegengeluiden begonnen mild, met wat kritiekpunten hier en daar, maar groeiden al snel uit tot complete tirades en hele essays over de manier waarop de duivelse Rian Johnson karaktermoord had gepleegd op hun helden – en dan met name Luke Skywalker – en hoe hij met terugwerkende kracht hun kindertijd had verpest. Voor wie de ‘South Park’-aflevering over ‘Indiana Jones: The Kingdom of the Crystal Skull’ heeft gezien – waarin makers Steven Spielberg en George Lucas Indiana Jones misbruiken – : dat idee dus.

Dus toen J.J. Abrams voor dit derde deel weer de teugels in handen nam, was het voor hem duidelijk een missie om wat van de ‘fouten’ van zijn voorganger te herstellen en de fans te geven wat ze willen. En voor een deel krijgen ze dat nu ook. In verschillende scènes en verhaalelementen wordt duidelijk geprobeerd weg te poetsen wat ‘The Last Jedi’ had ingezet. En soms is het zelfs een onverbloemde middelvinger naar Rian Johnson. Er wordt bijna letterlijk gezegd: ‘Zo ga je niet met de fans en Star Wars-mythologie om; foei!’. Een leuk gniffelmomentje voor de strijdvaardige fans, maar voor veel andere kijkers te opzichtig.

Daarnaast komt het nu te vaak voor dat een idee niet voldoende wordt uitgewerkt, of met zoveel wendingen – bedoeld om verschillende doelgroepen tevreden te houden – dat de originele boodschap verloren gaat. Zoals in het geval van de achtergrond van heldin en (toekomstige?) Jedi-ridder Rey. Het was een grote shock toen zij in het vorige deel ‘niemand’ was, wat betreft haar achtergrond, maar het was ook verfrissend. En helemaal in lijn met het – bemoedigende – thema, dat iedereen tot grootse dingen in staat is, ongeacht zijn afkomst. Dit besef geeft de mensen hoop, ook de ‘gewone’ mensen. Zij zijn tot meer in staat dan ze denken en kunnen ook – met succes – vechten voor hun eigen plekje in het universum.

Toegegeven, het aandeel van de gewone burger komt zeker terug in ‘The Rise of Skywalker’ – in een cruciale scène nog wel – maar de motivatie erachter is niet heel duidelijk. Bovendien wordt er nu weer wat met de afkomst van Rey gedaan, dat de thematiek wat troebeler maakt. Niet per se minder interessant, maar de rode draad is nu een beetje weg.

Het is ook een probleem dat J.J. Abrams en zijn scriptschrijvers niet de tijd hebben genomen om bepaalde verhaalelementen en scènes goed uit te werken. Voor een deel had dit opgelost kunnen worden met een langere speelduur; zo’n drie kwartier extra had voor veel meer ademruimte kunnen zorgen. Maar voor een deel wil Abrams er gewoon teveel in proppen. Het is alsof er een checklist afgewerkt moet worden: ontmoeting met oude bekenden: check, lightsaber-gevecht: check, blaster-gevecht: check, Rey die Jedi-training volgt: check, bezoek aan bar met kleurrijke figuren: check, Kylo Ren die een van zijn onderdanen in Force-wurggreep neemt: check.

Het zijn zeker geen overbodige of ongewenste momenten, maar ze hebben nu nauwelijks de mogelijkheid om ‘binnen te komen’ bij de kijker. Neem laatstgenoemde scène met Kylo Ren. Hoewel het een niet heel subtiele verwijzing is naar een scène met Darth Vader uit de originele trilogie, werkt het moment wel. Dat wil zeggen: de paar seconden dat het duurt. Want net op het moment dat de spanning toeneemt en Kylo zijn dominantie in volle glorie kan laten zien, wordt er heel abrupt ‘gecut’ naar een andere scène op een andere locatie. Zo word je als kijker regelmatig heen en weer geslingerd. Gelukkig zijn de plekken, scènes en personages waar je naartoe wordt geslingerd meestal het aangluren goed waard, maar het is soms moeilijk om je echt betrokken te voelen bij wat er gebeurt door de chaotische montage.

Die betrokkenheid blijft soms ook wat achter door het gebrek aan dreiging. Ja, de kwaadaardige keizer Palpatine maakt zijn aanwezigheid bekend, maar hij blijft grotendeels in de schaduw, terwijl Kylo Ren zich probeert te laten gelden binnen zijn eigen gelederen en hij af en toe met het in de vorige film bedachte ‘Force videobellen’ contact maakt met Rey. Deze scènes zijn, ook nu weer, een beetje dubbel. Aan een kant is het een slimme manier om deze personages zich ten opzichte van elkaar te laten ontwikkelen zonder dat ze elkaar ook echt hoeven te ontmoeten, maar aan de andere kant gaat de communicatie zo ver – met nu nog meer ‘fysieke’ mogelijkheden op afstand – dat er nauwelijks extra spanning is op het moment dat ze daadwerkelijk oog in oog staan met elkaar.

De scheidslijnen tussen – en regels bij – de virtuele en echte werkelijkheid, dood en leven, en geesten en fysieke lichamen, zijn hier overigens ook weer wat dunner geworden. Waarbij handige concepten worden geïntroduceerd om confrontaties mogelijk te maken. Zoals een belangrijk idee dat ervoor kan zorgen dat Palpatine weer een echte bedreiging vormt. Misschien behoort het allemaal wel tot het ‘canon’ van het Star Wars-universum, maar het is alsof het er hier met de haren bij gesleurd wordt.

Wat fijn dan dat we in veel van deze scène wél gewoon mee kunnen gaan door het bezielde spel van de hoofdrolspelers. Daisy Ridley weet als de twijfelende, geconflicteerde Rey nog steeds te overtuigen, en Ian McDiarmid is heerlijk ‘evil’ als keizer Palpatine. Zijn kwaadaardigheid druipt van ieder woord dat hij uitspreekt, in een vertolking die je tot op zekere hoogte nog subtiel zou kunnen noemen. Maar de grootste kracht van ‘The Rise of Skywalker’ is Adam Driver, die een gelaagde Kylo Ren neerzet, die, net als Rey, worstelt met zijn identiteit, verleden en toekomst. Zijn ontwikkeling komt tot een prachtige apotheose; en het kleine moment waarop hij een subtiel gebaar maakt tijdens een belangrijke actiescène, is misschien wel het meest bevredigende van de hele film. Deze scène alleen is al bijna de prijs van het toegangskaartje waard.

Er kan nog heel veel meer gezegd worden over ‘The Rise of Skywalker’, maar het zal weinig uitmaken. De film zal massaal bekeken gaan worden en meningen zullen alle kanten uitgaan. Ook is het een illusie om te denken dat er geen Star Wars-films gemaakt zullen worden. Ja, deze trilogie – en daarmee het verhaal van de Skywalkers – is ten einde gekomen, maar het kwaad zal nooit definitief uitgeroeid worden, en dus zullen er altijd weer helden opstaan die – schouder aan schouder met vrienden en bondgenoten – de strijd zullen aangaan. Hoe ver weg en in welke galaxy dan ook.

Bart Rietvink

Waardering: 3

Bioscooprelease: 18 december 2019
DVD-release: 4 april 2020
Blu-ray-release: 24 april 2020 (2-disc, incl. bonusmateriaal)
VOD-release: 5 mei 2020 (Disney+)

Extra’s op de bonusdisc bij de blu-ray:
De Skywalker nalatenschap
Pasaana: de speederachtervolging
Aliens in de woestijn
D-O: sleutel naar het verleden
Warwick en zoon
De wezens