Superswarms – Swarm: Nature’s Incredible Invasions (2009)

Regie: Richard Klein, John Downer | 104 minuten | documentaire | Originele stemmencast: David Tennant

Vergeet less is more. Kwantiteit heeft ook zo zijn kwaliteiten. Dat geldt zeker in de dierenwereld. Eén mier is makkelijk onder de voet te lopen, een heel leger is een geduchte tegenstander. Kleine dieren in grote aantallen kunnen oogsten verwoesten, de zon verduisteren en het moderne leven lamleggen, maar als je er oog voor hebt, zorgen ze soms ook voor een fascinerend schouwspel. Reden voor de BBC om een kijkje te nemen in de wereld van de superzwermen, dierenpopulaties die zo op elkaar afgestemd zijn dat ze in feite één organisme vormen. Daartoe rekenen de documentairemakers voor het gemak niet alleen bijen en mieren, maar ook muizen en vissen die zich bij gebrek aan natuurlijke vijanden ongeremd voortplanten. Dat zijn eigenlijk geen zwermen maar plagen; een beetje valsspelen dus, maar we zullen het ze vergeven.

De serie ‘Superswarms’ bestaat uit twee afleveringen van ieder 50 minuten. De eerste, ‘When Worlds Collide’, laat zien welke gevolgen zwermvorming heeft voor de mens. Vaak zorgen zwermen voor kommer, kwel en kaalgevreten rijstvelden, maar af en toe weten wij als tweevoeters van de nood een deugd te maken. In Afrika zijn muggenburgers een welkome aanvulling op het dieet, en als je een beetje handig zwiept met je kookgerei vliegt het gevleugelde gespuis zo de pan in. De tweede aflevering ‘One Million Heads, One Beautiful Mind’ neemt de dynamiek binnen een zwerm onder de loep en laat zien hoe de dieren onderling communiceren, leren van collectieve ervaringen en zich wapenen tegen gevaar. Zo zie je hoe mieren tijdens een overstroming een levend vlot vormen.

Om de geheimen van superzwermen bloot te leggen hebben de natuurvorsers van de BBC gebruik gemaakt van de nieuwste technische snufjes, die hen bijvoorbeeld in staat stellen om mee te vliegen in de wervelende luchtshow die een spreeuwenzwerm van honderdduizend vogels jaarlijks opvoert boven Rome (tip: parkeer je auto niet onder de bomen waar ze overnachten). Door zwermen van dichtbij en veraf te filmen bewijst de camera keer op keer dat er achter de schijnbare chaos van fladderende vleugels en krioelende pootjes vaak een goedgeorganiseerd, gracieus geheel schuilgaat. Daarnaast is er als komische noot ook ruimte voor homevideo’s van particulieren. Zo zien we vissers op de Mississippi wegduiken om rondvliegende zilverkarpers te ontwijken en stuit een Australische boerin in haar graanschuur op een muizenpopulatie die je moet zien om te geloven.

Het moge duidelijk zijn dat ‘Superswarms’ niet besteed is aan mensen die koude rillingen krijgen van creepy crawlies. Voor mensen die zich kunnen verbazen over het vernuft van miljoenen sprinkhanen die in formatie vliegen zonder te botsen en kunnen lachen om zijwaarts waggelende krabben die met veel gevoel voor zelfbehoud een provinciale weg oversteken is deze documentaire een must. De vaak hypnotisch mooie beelden hebben de kwaliteit die je van een BBC-docu mag verwachten en componisten Stuart Gordon en Will Gregory zorgen met dank aan het National Orchestra of Wales voor een passende muzikale begeleiding. Een paar kleine minpuntjes: Dr. Who-acteur David Tennant is met zijn Schotse tongval niet de meest voor de hand liggende voice-over en sommige tafereeltjes hebben we ook al in documentaires als ‘Life’ voorbij zien komen. Geen ramp, van plaatjes als deze krijg je niet gauw genoeg.

Paula Koopmans