The Birth of a Nation (2016)

Regie: Nate Parker | 120 minuten | biografie, drama, geschiedenis | Acteurs: Nate Parker, Armie Hammer, Penelope Ann Miller, Jackie Earle Haley, Mark Boone Junior, Colman Domingo, Aunjanue Ellis, Dwight Henry, Aja Naomi King, Esther Scott, Roger Guenveur Smith, Gabrielle Union, Tony Espinosa, Jayson Warner Smith, Jason Stuart, Chiké Okonkwo, Katie Garfield, Kai Norris, Chris Greene, Kelvin Harrison Jr., Steve Coulter, Jeryl Prescott, Justin Randell Brooke, Dominic Bogart

Met het drie uur durende epos ‘The Birth of a Nation’ (1915) zette filmmaker DW Griffith zichzelf op de kaart als pionier van de moderne cinema. Met die film startte volgens kenners het tijdperk van de film zoals we die nu nog steeds kennen. Maar er hangt ook veel controverse om ‘The Birth of a Nation’, met name in thematisch opzicht. Afro-Amerikanen werden geportretteerd als dom en seksueel agressief jegens blanke vrouwen. Ze werden bovendien gespeeld door blanke acteurs met zwart geschminkte gezichten. En dat terwijl leden van de Ku Klux Klan worden neergezet als helden (de beweging werd in 1915, mede vanwege de impact van de film, nieuw leven ingeblazen). De kritiek (uit veelal de noordelijke van de Verenigde Staten) zette Griffith ertoe aan om een jaar later ‘Intolerance’ (1916) uit te brengen, maar die film werd zowel door critici als het publiek niet zo opgevat als hij het ooit bedoeld had. Ongeveer honderd jaar na ‘The Birth of a Nation’ komt de Amerikaanse acteur Nate Parker met zijn eigen versie van de gebeurtenissen. Daarbij focust hij zich op de levensgeschiedenis van Nat Turner (1800-1831), de man die een slavenopstand aanzwengelde in Virginia en dat met de dood moest bekopen. Parker gebruikt voor zijn regiedebuut doelbewust dezelfde titel als Griffiths controversiële klassieker, om zijn statement meer kracht bij te zetten. Met zijn versie van ‘The Birth of a Nation’ (2016) wil Parker ‘racisme en blanke suprematie aan de kaak stellen, mensen inspireren om elke vorm van onrecht – in de VS en daarbuiten – te bestrijden en de samenleving aansporen een eerlijke confrontatie met elkaar aan te gaan, op weg naar heling (genezing) en solide systematische verandering’.

Dat zijn behoorlijk ambitieuze woorden en dat Parker het allemaal serieus neemt, blijkt wel uit het feit dat hij jarenlang is bezig geweest het project van de grond te krijgen. Daarnaast speelt hij niet alleen de hoofdrol, maar regisseert, schrijft (met jeugdvriend Jean McGianni Celestin) en produceert hij de film eveneens. Enige vorm van toewijding kan hem dus niet ontzegd worden. ‘The Birth of a Nation’ volgt vrij traditiegetrouw de opbouw van de biopic: we zien hoe de jonge Nat Turner (Tony Espinosa) al op jonge leeftijd opvalt vanwege zijn intelligentie. Hoewel de vrouw des huizes (Penelope Ann Miller) hem aanvankelijk onder haar hoede neemt en hem een Bijbel geeft om te oefenen met lezen, moet Nat na het overlijden van haar echtgenoot Benjamin (Danny Vinson) alsnog het land op om katoen te plukken. De leiding over de noodlijdende plantage wordt overgenomen door Benjamins zoon Samuel (Armie Hammer), die Nat – die het intussen heeft geschopt tot predikant – respectvol behandelt. Nat lijkt zelfs in staat hem te kunnen beïnvloeden, bijvoorbeeld wanneer hij Samuel overhaalt op de slavenmarkt de jonge slavin Cherry (Aja Naomi King) te kopen, zodat Nat met haar kan trouwen. Buitenstaanders vinden dat Samuel zijn slaven veel te vrij laat, maar daar lijkt hij zich weinig van aan te trekken. Dan wordt Samuel door de invloedrijke Reverent Walthall (Mark Boone Jr.) gevraagd om met Nat langs andere plantages te gaan. De bedoeling is dat Nat het woord van God aan de slaven verkondigd en ze op die manier angst inboezemt. De belangrijkste boodschap; wie zijn meerdere niet gehoorzaamt, gaat naar de hel.

Tijdens die bezoekjes aan andere plantages ontdekt Nat dat het er elders lang niet zo vreedzaam aan toegaat als bij de Turners. Slaven worden op de meest vreselijke manieren mishandeld en onderdrukt. De confrontatie met al deze wantoestanden wakkert opstandige gevoelens aan bij Nat. Gevoelens die nog eens versterkt worden wanneer zijn eigen vrouw door slavendrijver Raymond Cobb (Jackie Earle Haley) en zijn mannen verkracht wordt. Samuel komt steeds verder onder druk te staan; om financieel het hoofd boven water te houden, papt hij noodgedwongen aan met invloedrijke maar uiterst verderfelijke types. Wanneer Nat op een dag een van het juiste pad geraakte blanke man die het licht gezien heeft doopt, is Samuel woedend: wat moeten anderen wel niet van hem denken als ze erachter komen dat zijn zwarte predikant een blanke man heeft gedoopt? De honderd zweepslagen die volgen, zijn de definitieve druppel. Nat moet in actie komen, en wel zo snel mogelijk. Hij trommelt een handvol betrouwbare secondanten op en start een wraakactie die zijn weerga niet kent.

De gruwelijkheden van het slaventijdperk zijn natuurlijk al veelvuldig vertaald naar het witte doek. Het blijft elke keer weer confronterend en heftig om te zien welk onrecht mensen is aangedaan, en gezien de recente ontwikkelingen (onder meer #BlackLivesMatter) is het onderwerp nog altijd actueel. Films waarin slaven wraak nemen, zijn sinds Tarantino’s ‘Django Unchained’ (2012) ook niet meer origineel. Desondanks moest het verhaal van Nat Turner een keer verteld worden. Voor Nate Parker is dit project een ware labour of love, zoveel mag duidelijk zijn (hij weigerde andere rollen aan te nemen in de periode dat hij werkte aan deze film). Hoewel hij zich liet inspireren door de feiten, heeft hij zichzelf ook een zekere vrijheid van interpretatie toegekend. Bepaalde, minder rooskleurige zaken heeft hij weggelaten of gebagatelliseerd, want zijn Nat Turner moest vooral een held zijn. Dus is de geloofsbeleving van Turner in de film beduidend minder extreem dan in de werkelijkheid en het feit dat de slavenopstand een bloedige tegenbeweging teweegbracht die de situatie voor slaven feitelijk alleen maar erger zou maken, wordt in een voetnoot weggestopt. Maar dit is een speelfilm en geen documentaire, dus is die ruimte om de feiten naar eigen goeddunken een beetje om te buigen mag gebruikt worden.

‘The Birth of a Nation’ is Nate Parkers film, in alle opzichten. Zijn personage is het enige dat lijkt te zijn uitgewerkt en de focus van de camera ligt in negen van de tien scènes op hem. Parker is een prima acteur, die zo’n rol best aan kan. Maar zijn Nat Turner spat minder van het scherm dan bijvoorbeeld Jamie Foxx’ Django in het al eerder aangehaalde ‘Django Unchained’. Datzelfde geldt eigenlijk voor de film zelf; het verhaal, het camerawerk, de muziek; op zich is het allemaal best degelijk, maar echt prikkelen of de kijker bij z’n strot grijpen doet het niet. Wellicht komt dat door het overmatig strooien met overdreven symboliek; subtiliteit is hier ver te zoeken (Billie Holliday’s ‘Strange Fruit’ bij een – overigens mooi gefilmde – scène waarbij we talloze lichamen zien hangen in bomen…). Dat bij vrijwel elke gewelddadige scène de camera wegdraait, is een trucje om de film voor een breder publiek toegankelijk te maken. En zo past Parker meer van dat soort trucjes toe om de kijker te pleasen. ‘The Birth of a Nation’ had een grote kanshebber op Oscars kunnen zijn – het verhaal erachter en de thematiek worden doorgaans enorm gewaardeerd door The Academy – maar schokkende onthullingen uit Parkers verleden staken daar een stokje voor (samen met co-scenarist Celestin zou hij in 1999 een vrouw hebben gedwongen tot seks; het slachtoffer raakte vervolgens in een ernstige depressie en pleegde in 2012 zelfmoord). Over zijn film ging het op een gegeven moment niet meer, ook al werd Parker in 2001 al vrijgesproken en Celestin in 2005.

Ondanks alle controverses en randzaken is Nate Parkers ‘The Birth of a Nation’ de moeite van het bekijken waard. Hoewel de geschiedenis een klein beetje is aangepast om de heroïek van Nat Turner beter te laten uitkomen en de verfilming vrij braafjes binnen de lijntjes kleurt en ons soms wat al te nadrukkelijk een bepaalde kant opstuurt, verdient het verhaal het om verteld te worden. Nate Parker stopte zijn hele ziel en zaligheid in de film en hoewel hij zich niet direct weet te onderscheiden als regisseur, verdient hij een pluim voor het lef en de ambities die hij hier toont. Hopelijk laat hij bij zijn volgende project ook wat ruimte aan andere leden van de cast om te schitteren. De status van klassieker, zoals DW Griffiths epos met dezelfde titel, zal deze film niet krijgen.

Patricia Smagge

Waardering: 3

Bioscooprelease: 16 maart 2017 (gelimiteerd)
DVD- en blu-ray-release: 12 juli 2017