Tony (2016)

Regie: Benthe Forrer | 90 minuten | documentaire

Documentaire ‘Tony’ van Benthe Forrer vertelt de ontstaansgeschiedenis van het inmiddels welbekende en populaire chocolademerk Tony’s Chocolonely. Verwacht echter geen gelikte promo die eruit ziet als een langgerekte commercial voor Tony’s; de journalistieke insteek van ‘Tony’ is een stuk serieuzer en kritischer van aard.

In 2003 ging in Nederland het consumententelevisieprogramma ‘Keuringsdienst van Waarde’ van start, waarin de productie van consumentenproducten en de wantoestanden erachter worden belicht.

Verslaggever van het eerste uur Roland Duong omschrijft het als ‘een kwajongensprogramma, waarin een paar kwajongens allerlei prank telefoontjes maakten naar grote bedrijven die wel een heel serieus journalistiek fundament hadden’. Hoe serieus blijkt wanneer het team ‘Het Zwartboek Wereldmerken’ van Klaus Werner-Lobo oppikken, en daardoor op het spoor komen van de vreselijke misstanden in de cacao-industrie waar vreemd genoeg weinig over wordt bericht. Hongerloontjes, mishandeling, en zelfs kindslavernij blijken in de eenentwintigste eeuw nog aan de orde van de dag. Teun van der Keuken (Tony voor buitenlanders) besluit een berg chocoladerepen te eten en geeft zichzelf vervolgens aan bij de politie als medeplichtige aan de slavernij die hij door het consumeren in stand houdt. Dit leidt tot een hoop publiciteit, acties en uiteindelijk zoveel frustratie dat hij samen met collega Maurice Dekkers een eigen reep op de markt brengt.

‘Tony’ ontstond uit de stapel archiefmateriaal die lag te verstoffen en de wens van huidige directeur Henk Jan Beltman om het oorspronkelijke verhaal te vertellen. Dat Benthe Forrer, medeoprichter van productiehuis Dahl BV – een leuke knipoog naar ‘Charlie and the Chocolate Factory’ – de regie oppakte om van deze documentaire haar bioscoopdebuut te maken is een logische keuze, aangezien zij twaalf jaar geleden al meewerkte aan het journalistieke project over de cacao-industrie. Haar betrokkenheid is ongetwijfeld verdienstelijk geweest in het uitzeven van de pareltjes tussen de honderden uren aan materiaal. De schat aan archiefbeelden documenteren werkelijk elke stap van het proces en laten de idealistische afkomst van een chocoladereep zien waar inmiddels best een commercieel randje omheen zit.

Eigenlijk is Tony’s Chocolonely het gevolg van uit de hand gelopen journalistiek onderzoek. Op het ondernemerschap bleken de heren dan ook niet zo goed voorbereid, en de documentaire brengt wat grappige wetenswaardigheidjes aan het licht. Een voorbeeld is de bekentenis dat ze niet wisten dat melkchocoladewikkels niet rood maar blauw dienen te zijn – iets wat het merk tegenwoordig afdoet als expres, ‘om een noodsignaal af te geven’. Of het korte interview met een bevriende grafisch ontwerper die lachend bekent minder dan tien minuten aan het iconische ontwerp voor Tony’s te hebben gewerkt. Tegenhanger is echter de gemiste kans die Forrer in handen had toen ze twee figuren uit de cacao-industrie voor de camera kreeg die aan de verkeerde kant van de tafel zaten in de strijd voor slaafvrije chocolade. Dat deze mannen ten tijde van de archiefbeelden niet wilden meewerken aan de film is logisch, maar als je ze jaren later voor de lens weet te krijgen verwacht je enige vorm van kritische becommentariëring op hun gedrag destijds. In plaats daarvan zitten ze voornamelijk glimlachend op een stoel, ter illustratie wanneer hun naam valt. Je kan je afvragen of ze dan niet beter helemaal uit de film geknipt hadden kunnen worden.

Wat het meeste spreekt voor de film is diens verbeelding van het rechtvaardigheidsprincipe dat ten grondslag ligt aan de reis die de Nederlandse journalisten doormaken. De oorspronkelijke insteek van ‘Keuringsdienst van Waarde’ was vooral komisch, en de eerste telefoongesprekken van Teun eindigen steevast in hilariteit op het kantoor. Maar wanneer de verslaggevers tenslotte zelf maar besluiten poolshoogte te nemen in Burkina Faso en de verhalen aanhoren van voormalige kindslaven, wordt de toon een stuk grimmiger. Het gegiechel houdt op en maakt plaats voor verontwaardiging. De strijd die ze leveren krijgt verbeten trekjes en eindigt in cynische zelfreflectie. Wellicht zal het goed voor ze zijn om ‘Tony’ zelf terug te kijken, zodat ze hun eigen ontwikkeling kunnen herkennen en zien dat ze wel degelijk iets waardevols hebben bereikt. Het is dan ook te hopen dat ‘Tony’ ertoe bijdraagt dat de eenzame chocoladereis die de verhaspelde Teun maakte diepe voetsporen achterlaat.

Maaike Tol

Waardering: 4

Bioscooprelease: 14 april 2016