Une affaire de femmes (1988)

Regie: Claude Chabrol | 108 minuten | drama, romantiek | Acteurs: Isabelle Huppert, François Cluzet, Marie Trintignant, Nils Tavernier, Lolita Chammah, Aurore Gauvin, Guillaume Foutrier, Nicolas Foutrier, Marie Bunel, Dominique Blanc, Evelyne Didi, Dani

In veel lijstjes van beste actrices van de afgelopen decennia prijkt haar naam: Isabelle Huppert. Als geen ander weet de Française de ingehouden emotie te verpersoonlijken. Achter die soms staalharde façade gaan heel wat obsessies en neuroses schuil. Van buitenaf lijkt ze het allemaal prima voor elkaar te hebben, maar van binnen staat ze op het punt te exploderen. Ze heeft iets mysterieus, iets enigmatisch. Ze is ook niet bang om onsympathieke vrouwen neer te zetten; vrouwen die manipuleren of tot geweldpleging in staat zijn. Ze straalt enerzijds een ijskoude intelligentie uit, maar anderzijds zijn er maar weinig actrices die zo overtuigend kunnen lijden. Dat ze niet veel tijd nodig heeft om een onuitwisbare indruk te maken, bewijst ze met haar piepkleine maar onvergetelijke rol in ‘Les valseuses’ (1974); ze was toen pas 21 jaar. Hupperts internationale doorbraak kwam met ‘La dentellière’ (1977), de film die haar een BAFTA opleverde. Een jaar later volgde ‘Violette Nozière’ (1978), haar eerste film met regisseur Claude Chabrol. In dit waargebeurde verhaal speelt ze een meisje dat op haar achttiende haar ouders vergiftigde en daarmee het land op zijn kop zette. Onverschrokken zet ze een vrouw neer die zowel slachtoffer is als dader. Een rol die haar de welverdiende prijs voor beste actrice opleverde op het Filmfestival van Cannes.

Huppert zou na ‘Violette Nozière’ nog zes films maken met Claude Chabrol, waaronder ‘Une affaire de femmes’ uit 1988. Ook dit verhaal is gebaseerd op een ware feiten en ook hier gaat ze weer onverschrokken te werk in haar zoektocht naar een manier om te overleven in het Frankrijk ten tijde van het Vichy-regime. En ook hier steekt de vraag de kop op: is ze slachtoffer van de omstandigheden of is ze een dader, iemand die profiteert van de ellende van anderen? Wie is er schuldiger aan de wantoestanden; de met de vijand heulende regering of deze arme en eenzame moeder van twee kleine kinderen? In het Frankrijk van 1941 probeert de eenvoudige Marie Latour (Isabelle Huppert) de eindjes zo goed en zo kwaad als het gaat aan elkaar te knopen. Haar echtgenoot Paul (François Cluzet) is onlangs teruggekeerd uit een Duits strafkamp en is behoorlijk verzwakt. Hij is niet degene die geld moet gaan binnenbrengen, beseft ze al snel. Maar wat kan ze doen? Dan stuit ze per ongeluk op een buurvrouw (Marie Bunel) die haar ongeboren vrucht probeert te aborteren. Wie wil er in deze tijd immers een extra mond om te voeden? Marie besluit haar te helpen door een andere methode te gebruiken. De abortus is geslaagd en als dank krijgt ze van de buurvrouw een platenspeler. Terwijl ze geniet van de muziek beseft ze dat een slimme vrouw zich niet laat vangen door de armoede, maar haar eigen manieren vindt om geld te verdienen.

In Vichy-Frankrijk is volop corruptie en de zwarte markt viert hoogtij; waarom zou zij niet haar graantje meepikken? Er is immers een markt voor en ze kan het geld goed gebruiken. En dus start ze een clandestiene abortuskliniek aan huis. Het blijkt al snel een lucratieve business. Veel vrouwen van wie de echtgenoten aan het front strijden, beginnen een affaire en raken zwanger, terwijl ze niet op een baby zitten te wachten. Dat abortus illegaal is, lijkt geen moment in Maries gedachten op te komen. Als dan ook nog haar oude vriendin Lucie (Marie Trintignant) zich meldt, die haar geld tegenwoordig als prostitué verdient, besluit ze haar onderdak te bieden in haar appartement. Al gauw weten alle vrouwen bij wie het is ‘misgegaan’ haar te vinden en het geld stroomt binnen. Tot ongenoegen van Paul, die niet alleen gefrustreerd is over het feit dat hij geen geld binnenbrengt, maar ook omdat Marie zijn avances negeert: ze heeft nu een jonge minnaar gevonden in de persoon van Lucien (Nils Tavernier), nota bene een collaborateur. Om haar man tevreden te houden, betaalt ze de dienstmeid (Evelyne Didi) om hem te verleiden. Het is de ultieme vernedering voor Paul, die het hier niet bij laat zitten…

Het relaas van Marie Latour, die eigenlijk Marie-Louise Giraud heette, is in Frankrijk bekend. Haar lot fascineerde Claude Chabrol dusdanig dat hij er een film over wilde maken. Wat bezielde haar, wat waren haar motivaties? En werd ze door het regime niet min of meer gedwongen om zich met illegale activiteiten bezig te houden, omdat zij en haar kinderen de ontberingen van de oorlog niet zouden overleven? Chabrol speelt subtiel met die schuldvraag. Hij wist als geen ander een beeld te schetsen van een misdadiger die geen enkele emotie lijkt te voelen bij het begaan van zijn criminele activiteiten: het laat hem – of haar – koud. Geen wonder dat hij zo graag werkte met Isabelle Huppert, een actrice aan wier gezicht maar weinig valt af te lezen. De actrice werd voor deze rol bekroond met de prijs voor beste actrice op het Filmfestival van Venetië. Ze laat de kijker raden wat er in haar personage omgaat, wat ze denkt en voelt. Voelt ze überhaupt wel iets? Aan haar rol als aborteur kleeft ogenschijnlijk geen idealistisch doel; het lijkt haar louter te doen om het geld dat het haar opbrengt. Ondanks die kille afstandelijkheid en, daarmee samenhangend, de moeite die we hebben om haar te doorgronden en sympathie of empathie voor haar te voelen, zijn we gefascineerd door haar. Chabrol veroordeelt haar niet – en de andere personages evenmin – en laat de kijker zelf zijn conclusie trekken. En juist dat maakt het ongrijpbare ‘Une affaire de femmes’ zo fascinerend en krachtig.

Patricia Smagge

Waardering: 4