Wilders, the Movie (2010)
Regie: Joost van der Valk, Mags Gavan | 55 minuten | biografie, documentaire
Het fenomeen Geert Wilders, zo wordt de PVV politicus door de makers omschreven. Het woord fenomeen betekent verschijnsel, vaak in definities voorafgegaan door een nadere omschrijving als “uniek”, “zeldzaam” en “bijzonder”. Voor Joost van der Valk en Mags Gavan kan er tevens “ongrijpbaar” aan toegevoegd worden. Want zij hebben in hun documentaire totaal geen grip gekregen op Geert Wilders. Niet op zijn persoonlijkheid, zijn drijfveren, zijn achtergrond en zijn partij. Het blijft bij speculaties, gissingen, aannames en die zijn – helaas – behoorlijk subjectief gekleurd. Als de makers zelf beweren dat deze film geen politiek pamflet is en geen moralistisch of demoniserend statement, dan hebben ze zelf blijkbaar niet door dat ze in de keuze van de onderwerpen die ze onder de loep nemen en het commentaar via de voice-over wel degelijk een standpunt innemen. Op zich hoeft dat geen belemmering te zijn: engagement kan een uitstekende voedingsbodem voor goede kunst, zoals een documentaire. Maar Michael Moore is dit bepaald niet, want tijdens Moore’s polemische betogen word je als kijker ten minste nog entertainment geboden. Hier verzandt het geheel algauw in het beschrijven van verschijnselen rondom Wilders heen.Over de man zelf leert de kijker niets en is het getoonde niet bijster boeiend.
Deze dvd-versie van ‘Wilders, the Movie’ is zo’n 20 minuten korter dan de versie die in 2010 op televisie werd uitgezonden. Met het wegknippen van al dat materiaal zou je denken dat in dat geval de kern overblijft. Maar dat is niet zo. Want wat kom je nu eigenlijk te weten over Geert Wilders zelf? De makers reisden grif af naar (onder andere) Israël, de VS, Londen en Berlijn, maar spreken alleen mensen uit de periferie.Waar vond Wilders nu zijn oorsprong? Hoe groeide hij op, met zijn broers en zussen in Venlo? Ex-kandidaat PVV-er Geert Tomlow wordt geïnterviewd over Wilders’ geldingsdrang en duidt dit als voortkomend uit de rancune van een 10-jarige wiens knikkers zijn afgepakt. Als dat zo is, waar zijn dan Wilders’ schoolkameraadjes die dit verhaal kunnen staven? Waar zijn klasgenoten, leraren, vrienden van vroeger, buren, fractiegenoten van de VVD die herinneringen willen delen? Elke poging tot duiding van het ‘fenomeen’ blijft steken in oppervlakkigheden. Het zal best frustrerend zijn voor de filmmakers dat ze – dat wordt in deze kortere versie veel minder benadrukt – geen mogelijkheid krijgen om Wilders zelf te spreken. Maar nu is het vooral knip- en plakwerk van het parlementaire optreden van de PVV-fractievoorzitter.
In een overbodige compilatie aan het begin wordt ook nog even fijntjes herinnerd aan Wilders’ uitgesproken voorgangers in islamkritiek Pim Fortuyn en Theo van Gogh. Daarbij wordt het effectbejag van de pogingen tot reanimatie van Fortuyn en een foto van het dode lichaam van Van Gogh niet geschuwd. Wat was hier nu de toegevoegde waarde van? Of van de opmerking dat de beveiliging van Wilders de belastingbetaler zo’n ‘2 miljoen euro per jaar’ kost. Bedoelen Van der Valke en Gavan hiermee dat ze dat te veel geld vinden? Uitleggen of en waarom dit bedrag het vermelden waard is, doen ze niet. Op een heel klein uitstapje naar de 19-jarige Wilders die in een kibboets in Israël werkte, gaat de film geheel over zijn politieke carrière rond en vanaf zijn breuk met de VVD in 2004. Een antropologe komt voorbij om Wilders’ geblondeerde haardos te verklaren uit zijn Indonesische afkomst via zijn grootouders, zijn schaamte hierover en zijn verlangen om als ‘stroblonde Hollander’ door het leven te gaan. Dit wordt op geen enkele wijze gedocumenteerd of onderbouwd. Het is een losse bewering van één persoon, die op los zand is gebaseerd. Volgens deze antropologe deden andere “Indo’s” dat ook. Ja, dan moet het wel waar zijn.
Er worden een aantal PVV-stemmers voor de camera gehaald die vertellen waarom ze op deze partij stemmen, maar daar wordt de kijker ook niet veel wijzer van. Op zich interessant hoor, om individuele kiezers naar hun partijvoorkeur te vragen, maar wat zegt dat nu over Wilders zelf? Er komen moslims voorbij, die aangeven bang te zijn, maar dat blijft steken in ruwe schetsen. Als het dan toch niet lukt om Wilders zelf te doorgronden, gaat hier de kans verloren om de PVV-stemmer enerzijds en de mensen die zich door diens uitspraken bedreigd voelen anderzijds te portretteren en in te gaan op hun respectievelijke dromen, verlangens, bezorgdheid en angsten. De ene groep voelt zich bedreigd, omdat ze denken dat “de islam” Nederland heeft veranderd en verder zal veranderen, de andere groep maakt als moslim gewoon deel uit van datzelfde Nederland en voelt zich bedreigd omdat ze vinden dat Nederland door Wilders veranderd is en ze zich er niet langer thuis voelen.
Over de financiën van de PVV wordt gemeld dat Wilders geld uit het buitenland ontvangt, wat mogelijk in strijd zou kunnen zijn met zijn eed op de Grondwet die hij als Tweede Kamerlid heeft afgelegd. Stemmen doen de leden van de Tweede Kamer immers ‘zonder last’. Maar bij zulk soort opmerkingen blijft het. Hetzelfde geldt voor de ‘samenzweringstheorieën’ (in de woorden van Van der Valk) die sommige mensen koesteren die het met standpunten van de PVV associëren. Hier doet het adagium ‘waar je mee omgaat, raak je mee besmet’ blijkbaar opgeld. Ook wordt opgemerkt dat Wilders wel erg nauwe banden onderhoudt met de Israëlische ambassade. De suggestie is dat de ambassade Kamervragen voor hem opstelt en hij in hun opdracht optreedt. Het gaat zelfs nog een stapje verder: mogelijk is Wilders in dienst van Israël, misschien wel als agent van de Mossad. Dat zou natuurlijk schokkend zijn en een groot schandaal, als het waar is. Bewijs is er echter niet. Door een voormalige Mossad-agent wordt verteld dat de kans dat de PVV-leider door de Mossad gerekutreerd is, ‘buitengewoon klein’. Waarom dit dan vermelden en er minuten van de documentaire aan spenderen? En zo gaat de meeste tijd verloren aan over de wereld reizen, met mensen uit de verre marges van Wilders praten, opzetjes maken die nergens worden afgerond, opgediend met een flinke scheut roddel en achterklap. De hele documentaire vertelt niets nieuws, maar is een soort samenvatting van de stormachtige opkomst van de PVV van de afgelopen jaren. En dat is, voor iemand die al zoveel in het nieuws is geweest, toch echt te mager. In plaats van de dvd kan beter het boek “Geert Wilders, de tovenaarsleerling” van Meindert Fennema erbij gepakt worden als politieke biografie van dit Nederlandse “fenomeen”.
Hans Geurts
Waardering: 2