Interview Semih Kaplanoglu (‘Honey’)

Amsterdam, Eye Film Instituut, woensdag 18 augustus 2010

De Turkse filmmaker Semih Kaplanoglu won in 2010 de Gouden beer met ‘Honey’, de derde – of is het de eerste? – film in zijn Yusuf-trilogie. In de Yusuf-trilogie, die naast ‘Honey’ bestaat uit ‘Milk’ (‘Süt’) en ‘Egg’ (‘Yumurta’) leren we Yusuf, een Turkse dichter, kennen, in verschillende levensfasen. De drie films zijn deels gebaseerd op Semih’s eigen jeugd en ervaringen. Bij zijn bezoek aan Amsterdam krijgen we de mogelijkheid eens met deze bevlogen cineast om tafel te gaan zitten. “Als ik geen filmmaker zou zijn geworden, was ik dichter geworden, net als Yusuf.”

Volgorde
Om te beginnen vragen we Semih wat de beste volgorde is om zijn trilogie te bekijken. Immers, ‘Honey’ heeft hij als laatste gemaakt, maar daarin is de hoofdpersoon, die in alle films terugkomt, nog maar een kind. Is het niet logisch om juist met die film te beginnen? De regisseur vertelt dat het zijn bedoeling was om een psychoanalytisch retrospectief te maken. “Het is de bedoeling dat je eerst ziet hoe Yusuf nu in het leven staat, dus zoals ‘Egg’ dat toont. Daarna zie je hem op achttienjarige leeftijd in ‘Milk’ en tenslotte eindig je met ‘Honey’, met de nog jonge Yusuf. Het is alsof je bij een psychiater komt, die steeds verder in je leven gaat graven, om te zien hoe je de persoon geworden bent die je nu bent. Dat is wat ik wil laten zien met de Yusuf-trilogie.”

Regie
“Elk element van mijn films is belangrijk. Het vormt tezamen een kader, een raamwerk. Daardoor kan een blaadje aan een boom net zo belangrijk zijn als een acteur. Ik probeer alles in harmonie weer te geven en wil alles wat ik zie regisseren.” Ook de postproductie en de muziek horen daarbij, volgens de regisseur. “Het is alsof ik muziek probeer te maken en in mijn eentje ben ik een heel orkest. Stel je voor dat er bij een orkest iemand zit die niet goed zijn werk doet? Dan slaagt diegene er in om het hele muziekstuk te verkrachten. Dat wil ik voorkomen, dus alles staat onder mijn toezicht tijdens het maken van de film,” legt Semih uit.

Hoewel Semih zichzelf omschrijft als iemand die tijdens het regisseren alle touwtjes stevig in handen wil hebben, heeft hij af en toe tijdens het filmen wel aanpassingen gedaan aan het scenario. “Bij ‘Egg’ heb ik bepaalde aspecten gewijzigd om beter het verband te kunnen leggen tussen de drie films, zodat het nog meer een geheel werd. Ook heb ik verhalen van een acteur die ik op de set sprak gebruikt in de film.”

Over het eindresultaat van zijn noeste arbeid heeft Semih gemengde gevoelens. “Ik probeer het vaak te voorkomen, maar soms zie ik mijn producties terug op tv. In een volle zaal met ander publiek naar mijn films kijken is namelijk echt niet mijn pakkie an. Wanneer ik dan iets terug zie, heb ik een bepaalde afstand genomen tot de film. Deze staat dan meer op zichzelf. Ik kan dan dingen zien die ik fout heb gedaan, of nu anders zou doen, maar gelukkig zie ik ook mooie dingen,” lacht de regisseur.

Harmonie
Een heel belangrijk punt voor de cineast is het verschil tussen het traditionele en het moderne leven. “Ik zie het liefst een harmonie tussen deze twee werelden. We moeten tradities respecteren, en er geen afstand van doen.” In de trilogie laat Semih echter duidelijk zien dat tradities meer en meer verdwijnen. Semih vertelt: “In het huidige Turkije raken tradities steeds meer verloren. Vroeger toen ik door Europa reisde, kon ik het verschil tussen landen zien. Nu zie je aan de straatnaambordjes niet of je in Italië, Duitsland, Frankrijk of Nederland bent. Ik merk dat eveneens in Turkije.” De regisseur betreurt dat. “Als we op deze wijze doorgaan, raakt alles gestandaardiseerd. Hierdoor zullen wij onszelf verliezen, gaan we steeds meer op elkaar lijken. Het unieke van de mens verdwijnt. Ik begrijp natuurlijk wel dat we niet meer zoals tweehonderd jaar geleden kunnen leven, maar er moet een evenwicht, een synthese zijn. Met dit proces hebben wij erg veel te maken in Turkije. Pas wanneer wij een synthese kunnen vinden tussen de moderne tijd en tradities, dan kunnen we iets nieuws laten ontstaan. Anders verliezen we ons innerlijk.” In zijn films verbeeldt Semih dit door het laten zien dat de traditionele manier van produceren verloren gaat: kleine stadjes die aan verandering onderhevig zijn. “Dat is wel mijn opzet, ja. Ik weet echter niet in hoeverre ik daarin geslaagd ben. Dat moet de tijd uitwijzen.”

The Big Bang Theory
Over het leven en tijd heeft Semih een eigen filosofie. “Het leven is begonnen met de Big Bang. Naar mijn idee leven we nu nog steeds in die Big Bang, die is nog niet afgelopen. Onze schepper heeft gezegd: “Existeer”, dus wij kunnen niet anders dan existeren. Daar blijven wij mee doorgaan. Dat is voor mij de perceptie van tijd. Het blijft altijd doorgaan. Met zijn filmstijl (trage, lange shots) wil Semih benadrukken dat er een eenheid van tijd is. “De tijd en het leven is één met de dood.”

Spiritueel realisme
Voor zijn trilogie heeft de getalenteerde regisseur een genre bedacht: spiritueel realisme. “Als we ons teveel met het geestelijke bezig houden, dan wordt het fantasie. En als we teveel het realisme benadrukken, wordt het beroofd van al het spirituele. Er moet daartussen een evenwicht bestaan.” Als voorbeeld noemt Semih monniken. “Zij willen geen zonden begaan, dus zij sluiten zichzelf op. Zij vluchten uit het leven. Als moslims staan wij middenin het leven, maar wij willen ook leven zoals monniken. En dat valt niet mee. Wij moeten zowel bezig zijn met ons geloof, maar ook een normaal leven leiden. Het in balans brengen daarvan is erg belangrijk, het moet in elkaar verweven worden. Dat kan ik alleen maar met de term ‘spiritueel realisme’ omschrijven.

Playstation
Semih heeft geen goed woord over voor wat tegenwoordig doorgaat voor entertainment. “Een film is pas goed als deze je in je hart raakt. Maar mensen gaan naar de film om geweld en bloed te zien en sexy mensen. Sex wordt gelijkgesteld aan liefde. Voor mij zijn juist alle films die daarvan het tegenovergestelde laten zien, belangrijk. Film moet esthetisch zijn. Het moet emoties opwekken.” De filmmaker vindt het vreselijk dat we leven in een wereld waarin moordenaars en dieven verheerlijkt worden. “Het is of we in een dorre woestijn leven. We leren kinderen mensen te vermoorden door een druk op de knop van hun Playstation. Ik vind dat de bioscoop daar tegenin moet gaan. We moeten de mensheid de oude eer, het mooie oude gevoel teruggeven. Al gaat er maar een persoon naar zo’n film, dan hebben we toch al wat gewonnen.” Semih geeft aan dat hij zich zorgen maakt over de tendens waarin geweld normaal schijnt te worden. “Je stompt daardoor zo af. Wat je op het beeldscherm ziet is hetzelfde wat je ziet als je de wereld in kijkt. Zo zijn we dus geworden. Dat is toch een probleem?” Films die de regisseur wél kan waarderen, omdat ze de kijker laten nadenken en emoties op kunnen wekken zijn bijvoorbeeld ’35 Rhums’ van Claire Denis, ‘Stellet Light’ van Carlos Reygadas, ‘Aleksandra’ van Aleksandr Sokurov en ‘Café Lumière’ van Hou Hsiao-hsien. Laten wij daar dan ‘Egg’, ‘Milk’ en ‘Honey’ van Semih Kaplanoglu aan toevoegen.

Lodi Meijer