Palme (2012)

Regie: Kristina Lindström, Maud Nycander | 80 minuten | documentaire, biografie

Sven Olof Joachim Palme, er is vermoedelijk geen Zweed die zijn naam niet kent. Op 28 februari 1986 werd Olof Palme, toen premier van Zweden, op straat doodgeschoten. Een nooit opgeloste moord, die de natie in rouw heeft ondergedompeld. Geliefd maar ook verguisd vanwege zijn strijd tegen discriminatie en vreemdelingenhaat en vóór een sociaal leefklimaat, heeft Palme als geen ander een stempel gedrukt op de huidige Zweedse samenleving. De documentaire ‘Palme’ schetst een portret van deze markante politicus.

“Zo gauw je bang wordt voor je eigen dood, durf je geen plannen meer te maken.” Het eerste beeld van Palme, in een interview met David Frost uit april 1969, toont hem als een bedachtzame, intelligente en vriendelijke man. In datzelfde jaar zou hij de jongste minister-president uit de Zweedse geschiedenis worden. Hij was 42 en was er een jaar eerder mede voor verantwoordelijk dat de Sociaaldemocratische Partij de grootste verkiezingsoverwinning ooit behaald had. Het tijdperk van Tage Erlander (al minister-president sinds 1946) liep ten einde en hij had zijn gedoodverfde opvolger jarenlang klaargestoomd.

‘De grootste politicus die Zweden ooit gekend heeft,’ zo zou Erlander zijn opvolger hebben aangeduid. Palme is zestien jaar lang zijn vertrouweling en secretaris geweest. Als kind uit een zeer welgesteld milieu was het volstrekt niet logisch dat hij sociaaldemocraat zou worden. Maar zijn politieke bewustzijn vormde hij al op jonge leeftijd, toen hij als rechtenstudent een aantal maanden door Amerika trok en kennis maakte met armoede in al zijn verschijningsvormen. Amerika is ook het land waar Palme zijn retorische vermogens ontwikkelde. Een scherp debater was hij, die waanzinnig fel kon uithalen naar zijn tegenstanders. Iets dat in de vergaderzaal op waarde geschat werd, maar hem in publieke debatten nogal eens op weerstand kwam te staan van de toehoorder.

Door middel van archiefbeelden en getuigenissen van hoofdzakelijk familie, vrienden en politieke collega’s ontstaat een beeld van een gedreven politicus die zich het leed van de wereld aantrok en wie het keurslijf van politicus in een neutraal land gewoonweg niet paste. Niet dat hij een onbesmet blazoen hield. Onverkwikkelijke zaken als de IB-affaire, waarin Palme glashard ontkende dat zijn partij er een spionagenetwerk op nahield, of zijn stugge verheerlijking van kernenergie, die hem op afvalligheid van een groot deel van de intellectuele elite kwam te staan, passeren ook de revue. Ondertussen speelt op de achtergrond telkens het beeld dat Zweden van zichzelf en wat de rest van de wereld van Zweden had. Van sociaal gidsland tot belastinghel.

De documentaire volgt Palme’s leven grotendeels chronologisch. Soms wordt in de commentaren van de geïnterviewden wat op de zaken vooruit gelopen, maar het geheel blijft volstrekt overzichtelijk. Nu en dan mist er wat duiding voor de niet-ingewijden, zoals wanneer kort het  commentaar van schrijfster Astrid Lindgren wordt aangestipt over de buitensporige belastingtarieven in Zweden. Waarom dat de positie van Palme direct aantastte, wordt niet verhelderd. Ook is het handig om van tevoren wat informatie in te winnen over het politieke bestel in Zweden, anders zou je naar aanleiding van de documentaire haast denken dat er enkel een Sociaaldemocratische en een Centrumpartij bestonden.

Natuurlijk kan nooit alles behandeld worden in een tijdsbestek van 80 minuten. Maar als startpunt is deze documentaire zeer geschikt. Zowel voor wat betreft leven & carrière van Olof Palme als de sociale politiek van Zweden. Palme was een fascinerende persoonlijkheid, een idealist en rouwdouwer die tot ver buiten Zweden in hoog aanzien stond danwel verguisd werd. Een man die durfde te zeggen wat hij vond, maar daarbij altijd respectvol bleef. Het soort politicus dat heden ten dage node gemist wordt.

Wouter de Boer

‘Palme’ verschijnt dinsdag 24 september 2013 op DVD (als extra op de 3-DVD ‘Death of a Pilgrim’).