De baby (2012)
Regie: Deborah van Dam | 85 minuten | documentaire
Tegenwoordig is het, dankzij bijvoorbeeld digitale camera’s, het brede aanbod van babydagboeken waarin al voorgedrukt staat wat je op moet schrijven en de verschillende vormen van social media, wel erg makkelijk om vast te leggen hoe een pasgeboren baby opgroeit. Dat is natuurlijk niet altijd zo geweest. De oudere generaties moesten het vaak met enkele zwart-wit fotootjes doen in combinatie met verhalen van hun ouders. Weten hoe je als kind bent geweest, is lang niet voor iedereen een gegeven. Maar het kan wel voor een groot deel bepalen hoe je in je verdere leven staat. Dingen die je mee hebt gemaakt als peuter of kleuter kunnen immers later in je leven nog nadreunen. Zelfs als je je die dingen niet echt meer herinnert, tekenen ze je. In ‘De baby’, een aangrijpende documentaire van Deborah van Dam (Den Haag, 1968), wordt dat bevestigd.
De baby in kwestie is de schattige Anneke Kohnke, die op 1e kerstdag 1940 in Hilversum geboren wordt. Haar ouders zijn Joodse Duitsers en gevlucht uit hun thuisland. Het driekoppige gezin komt in de oorlog terecht bij de familie Frank, enkele maanden voor zij hun intrek nemen in het Achterhuis. De moeder van Anneke kent de moeder van Anne nog uit Duitsland en ze trekken veel met elkaar op omdat ze dezelfde interesses deelden. Wanneer Annekes ouders een nieuw onderduikadres vinden in Ede, kan Anneke niet mee, want ‘een baby maakt te veel lawaai en dat is te gevaarlijk’. Met pijn in het hart moeten Annekes ouders hun dochtertje onderbrengen bij een pleeggezin. Degene die daarvoor zorgt is Otto Frank. Hij regelt een koerierster, Cora, die de peuter met moeite van haar ouders los weet te krijgen en haar per trein naar Voorburg brengt. In Voorburg wordt Anneke grootgebracht door het gezin Blacquière. Fred Blacquière, nu eind zestig en toen dus ongeveer net zo oud als Anneke, koestert warme herinneringen aan die tijd, iets wat gevoed wordt door foto’s die van het gezin gemaakt zijn en de overlevering van zijn ouders. Uit correspondentie van zijn vader aan familie blijkt dat Anneke gewoon bij het gezin hoorde. Toch komt er met het einde van de oorlog ook een einde aan deze periode, want het gezin Blacquière vertrekt naar Breda en Anneke gaat – om voor Fred onduidelijke redenen – niet mee. Zij komt in een weeshuis terecht. Zijn ouders zijn inmiddels overleden, maar Fred heeft zijn moeder beloofd op zoek te blijven naar Anneke.
Filmmaakster Deborah van Dam kwam het verhaal van deze oorlogsbaby op het spoor toen ze op bezoek was in een ziekenhuis in Den Haag. Daar ontmoette ze een hoogbejaarde vrouw die net ontdekt had dat ze ‘haar baby weer gevonden had’. Die dame bleek Cora de Jong, de koerierster, te zijn (toen al over de 90 jaar oud). Deborah interviewde haar en werd zo het verhaal van Anneke Kohnke ingezogen. Het maken van deze documentaire was niet meer dan een logisch gevolg.
Anneke wordt na de oorlog door Otto Frank uit het weeshuis gehaald. Haar ouders zijn omgekomen. Ze mag niet terug naar haar pleeggezin, maar wordt door het Rode Kruis op de boot gezet van Le Havre naar de Verenigde Staten. Daar wonen haar oom en tante. Door hen is ze grootgebracht en haar oudste jeugdherinneringen beginnen in die periode. Van alles voor haar zesde heeft ze nauwelijks besef (al vallen later in de documentaire op huiveringwekkende wijze toch nog wat puzzelstukjes op hun plaats). Er mag niet over haar tijd in Nederland gepraat worden, Anneke moet zelfs stiekem Het dagboek van Anne Frank lezen (en later ontdekt ze nota bene in een doos een foto van zichzelf als baby op schoot van een meisje dat wel heel erg op Anne Frank lijkt. Zou het…? De Anne Frank Stichting beweert van niet, maar de gelijkenis is wel erg treffend).
De interviews met Anneke zijn uitstekend gemonteerd en gefilmd. Met diep respect voor de bescheiden Amerikaanse wordt haar verleden en heden uit de doeken gedaan. Dat er in Nederland mensen zijn die naar haar op zoek zijn geweest heeft haar erg verrast. Van de (emotionele) band die Fred meteen met haar denkt te hebben, is bij haar totaal geen sprake. Nogal logisch, als je nog nooit van die persoon gehoord hebt. En ook van de kant van Fred is het begrijpelijk, omdat hij zich zijn hele leven – misschien niet altijd even sterk op de voorgrond – heeft afgevraagd hoe het met Anneke zou zijn.
‘De baby’ is een fascinerende documentaire. Dat komt niet zozeer door het verhaal van de onderduikbaby, want verhalen zoals dat van Anneke zijn vast niet uniek. ‘De baby’ is het gevolg van heel veel speurwerk en dat maakt het zo enerverend. Toen de makers begonnen aan het project waren nog niet alle vragen beantwoord. Maar tijdens de opnamen voor deze documentaire is er veel meer boven water gekomen in deze geschiedenis dan menigeen heeft durven hopen en niet altijd tot ieders tevredenheid. Daarnaast is ‘De baby’ eenvoudigweg een mooi portret van échte mensen met emoties, die openhartig op tafel komen. Het is een onthutsend, soms pijnlijk, af en toe vertederend en zeer gelaagd verhaal dat ‘De baby’ vertelt. Voor wie nog aarzelt, ‘De baby’ heeft niets van een aflevering “Spoorloos”. Daarvoor heeft Anneke toch genoeg van de Hollandse nuchterheid meegekregen. Maar desondanks weet deze fraaie documentaire je wel te raken.
Monica Meijer
Waardering: 3.5
Bioscooprelease: 20 december 2012
DVD-release: 7 mei 2013