Intieme belichting – Intimní osvetlení (1965)
Regie: Ivan Passer | 71 minuten | komedie, drama | Acteurs: Zdenek Bezusek, Karel Blazek, Miroslav Cvrk, Věra Křesadlová, Dagmar Redinová, Jaroslava Stedra, Karel Uhlík, Vlastimila Vlková, Jan Vostrcil
De Tsjechische komedie ‘Intieme belichting’ (‘Intimní osvetleni’) (1965) gaat over Petr, een beroepsmuzikant, die zijn jeugdvriend Bambas al jaren niet gezien heeft. Hun wegen hebben zich na hun studie gescheiden. Bambas heeft het – ondanks het feit dat ook hij een diploma van het conservatorium heeft – niet verder geschopt dan hoofd van de muziekschool in een kleine provincieplaats. Daarnaast begeleidt hij het plaatselijke amateurorkest. Op uitnodiging van Bambas zal Petr als solist samen met dit orkest optreden. Hiervoor neemt hij zijn jongere vriendin Stepa mee op sleeptouw naar de idyllische, landelijk gelegen woning van Bambas (wiens echte naam Kaja is), om daar een paar gemoedelijke dagen door te brengen alvorens het optreden plaatsvindt.
In ‘Intieme belichting’ zijn we getuige van die gemoedelijke, huiselijke scènes. We ontmoeten de kinderen van Bambas – een heerlijk ontwapenend jochie en zijn iets oudere, en wijsneuzerige zusje, Bambas’ vrouw en de ouders van Bambas, die bij het gezin inwonen. We zijn bij een begrafenis, waar Bambas en zijn vader de muziek verzorgen, zien hoe de plaatselijke dorpsgek een praatje maakt met Stepa, die zich stierlijk verveelt en hoe men op het platteland omgaat met een per ongeluk overreden kip. Die eindigt natuurlijk op tafel. Er is eigenlijk geen echte hoofdpersoon, waardoor we af en toe switchen van perspectief.
De film is bijna documentair van karakter, zo naturel is de cast (grotendeels amateurs, maar debuterend regisseur Ivan Passer (Praag, 1933) castte wel échte muzikanten). Passer houdt de scènes net wat langer aan dan gebruikelijk, wat op een inventieve manier humoristisch werkt. Één van de weinige professionele acteurs is Miloš Formans toenmalige echtgenote Věra Křesadlová. Zij speelt Petrs vriendin Stepa en is verantwoordelijk voor één van de meest aanstekelijke lachbuien die ooit gefilmd zijn.
Er gebeurt in ‘Intieme belichting’ – net als in het gewone leven bij gewone mensen – niet zo heel veel dat eigenlijk een film rechtvaardigt. Twee vrienden die elkaar uit het oog verloren zijn, ontmoeten elkaar opnieuw, leren hun familie / partner kennen, kletsen, halen herinneringen op en worden dronken. Lekker boeiend, zullen veel mensen denken, maar juist hierin schuilt de kracht van deze film. In het alledaagse en de afwezigheid van conflictsituaties. Je zou verwachten dat de komst van de succesvolle muzikant naar zijn geboortedorp een verandering zou teweegbrengen in het leven van de achtergebleven Bambas, maar niets is minder waar. Er is misschien sprake van jaloezie, maar als dat al zo is, dan is dat wederzijds. ‘Intieme belichting’ bewijst het diep menselijke gevoel dat je pas waardeert wat je hebt, als je het vanuit het perspectief van een ander ziet.
Ondanks het diepgewortelde realisme van de film en het ontbreken van een climax, zit deze film veel preciezer in elkaar dan je in eerste instantie denkt. Elk shot is bestudeerd en heeft een functie en betekenis. De film is in prachtig zwart-wit geschoten. Er zijn scènes die je je leven lang niet meer zult vergeten.
‘Intieme belichting’ is één van de films die uitkwamen tijdens de hoogtijdagen van de Tsjechische New Wave. Ivan Passer zag zich, samen met collega’s als de al hierboven genoemde Miloš Forman, Jirí Menzel en Vera Chytilová (‘Madeliefjes’), in de gelukkige omstandigheid dat er ruimte was voor en behoefte was aan deze nieuwe lichting aan filmmakers. De films behaalden ook internationale successen. In 1965, het eerste jaar dat Tsjechoslowakije überhaupt een Oscarnominatie kreeg, won ‘Obchod na korze’ (‘The Shop on Main Street’) van Ján Kadár en Elmar Klos in de categorie beste buitenlandse film. Een jaar later werd Milos Forman genomineerd voor zijn ‘Loves of a Blonde’ (‘Lásky jedné plavovlásky’) en weer een jaar later, in 1967, won Jiri Menzel met ‘Closely Observed Trains’ (‘Ostre sledované vlaky’). In 1968 ontving Milos Forman wederom een Oscarnominatie voor zijn ‘The Fireman’s Ball’ (‘Horí, má panenko’) en dat was voorlopig de laatste keer dat Tsjechoslowakije bij de Academy erkenning kreeg. Zo’n opeenvolging van nominaties geeft echter wel aan hoe belangrijk de Tsjechische New Wave in de filmgeschiedenis is.
‘Intieme belichting’ is een lieflijke film over vriendschap en muziek, die schittert in eenvoud, maar daardoor des te meer indruk maakt. Tegelijkertijd zegt Passer ook iets over de keuzes die we maken in het leven en hoe we daar later op terugkijken. Met spijt, gelatenheid of juist blijdschap. Heb je de kans om dit juweeltje van de Europese filmgeschiedenis te kijken, laat die dan niet aan je voorbij gaan.
Monica Meijer
Waardering: 4
Bioscooprelease: 12 december 2019