Vogels kun je niet melken (2023)

Regie: Barbara Makkinga | 103 minuten | documentaire

Landbouw en veehouderij staan in Nederland vaak op gespannen voet met natuurbehoud. We zijn een klein en dichtbevolkt landje waar de grootschalige, grotendeels geïndustrialiseerde landbouw vele vierkante kilometers grondgebied opslokt. De natuur heeft het dan ook lastig in ons boerenland, zeker op de plekken waar eenvormige mega-akkers en monoculturen de plaats hebben ingenomen van traditionele en kleinschalige cultuurlandschappen.

De grutto, inmiddels sinds enige tijd onze nationale troetelvogel, is een icoon van de Nederlandse natuur die het moeilijk heeft met de agrarische schaalvergroting. Het gros van de grutto’s in Noordwest-Europa broedt in Nederland, maar de laatste decennia is de populatie spectaculair gekrompen. De reden? De strakke, deels ontwaterde en kruidenarme graslanden die grote delen van Nederland bedekken, herbergen te weinig beschutting en insecten.

Hoe anders is de situatie op de ‘fûgeltsjeslân’ van Bote de Boer, een Friese agrariër die op zijn zompige en ecologische beheerde weiland wel nog behoorlijke aantallen baltsende en broedende grutto’s mag verwelkomen. Een stuk van zijn perceel is bestemd voor de vogels, terwijl op de rest van het weiland zwartbonte melkkoeien vredig grazen.

In ‘Vogels kun je niet melken’ volgen we De Boer en zijn gezin en zien we hoe ze een goede balans proberen te vinden tussen ecologisch verantwoord boeren en profitabiliteit. Want zoals de titel al zegt: aan het (uit)melken van koeien verdien je meer dan aan natuurbeheer. Dat wordt bijvoorbeeld pijnlijk duidelijk als een medewerker van de Rabobank de boerderij bezoekt om te praten over de financiering van een nieuwe stal: de melkproductie is in dit gesprek het enige relevante thema. Bote de Boer beseft dat boeren in ons moderne tijdsgewricht vooral ondernemen is, maar is het liefst toch boer op de traditionele manier: iemand die oog heeft voor de kwaliteit van zijn grond en oprecht geniet van de vogels en andere dieren die zijn boerenparadijsje bezoeken. Een van de zoons van Bote staat er duidelijk anders in. Hij wil vooral ‘het gas erop gooien’ en is van plan om zijn heil in het buitenland te zoeken, waar meer ruimte en minder regels zijn.

‘Vogels kun je niet melken’ laat zien dat ecologisch bewogen boeren als Bote hun best doen om het platteland leefbaar te houden voor meer soorten dan alleen de mens, maar maakt tegelijkertijd duidelijk dat het ideaalbeeld van de boer (dat de boerenlobby nogal eens misbruikt voor onversneden agropropaganda) als hoeder van het platteland en bondgenoot in natuurbeheer grotendeels mank gaat. Er moet immers ook brood op de plank komen. Filmisch is ‘Vogels kun je niet melken’ een visueel levendig portret dat de lotgevallen van de hoofdrolspelers afwisselt met mooie panorama’s en veel close-ups van alles wat leeft op en rond de boerderij van Bote de Boer. De politieke discussies over landbouw versus natuur zijn in deze documentaire vooral achtergrondmuziek. Het ontbreekt eveneens aan een diepgaande verkenning van mogelijkheden om biodiversiteit structureel en winstgevend in het agrarische bedrijfsmodel in te bedden. Die omissies gaan soms ten koste van de samenhang en overkoepelende narratieve structuur.

Af en toe voel je impliciete kritiek op het Nederlandse landbouwbeleid en de problemen die dit de Nederlandse natuur, icoonsoorten en boerengezinnen oplevert, maar meestal is ‘Vogels kun je niet melken’ een genuanceerd, evenwichtig en grotendeels neutraal portret van een sympathiek boerengezin dat lastige keuzes moet maken.

Frank Heinen

Waardering: 3

Speciale vertoning: Noordelijk Film Festival 2023
Bioscooprelease: 29 februari 2024
Speciale vertoning: Nederlands Film Festival 2024