The Favourite (2018)

Regie: Yorgos Lanthimos | 120 minuten | drama | Acteurs: Olivia Colman, Rachel Weisz, Emma Delves, Faye Daveney, Emma Stone, Paul Swaine, Jennifer White, LillyRose Stevens, Denise Mack, James Smith, Mark Gatiss, Horatio, Willem Dalby, Edward Aczel, Carolyn Saint-Pé, John Locke, Nicholas Hoult, Everal Walsh

Wat goed is komt soms snel. Na een overweldigend 2018 trapt filmjaar 2019 direct af met een grandioos meesterwerk, van een regisseur die je wellicht niet snel aan het genre der kostuumdrama’s zou koppelen. Yorgos Lanthimos maakte eerder heerlijk vervreemdende tragikomedies als ‘The Lobster’ en ‘The Killing of a Sacred Deer’, maar de Griek bereikt met ‘The Favourite’ het voorlopige hoogtepunt in zijn carrière.

‘Liefde kent zijn grenzen’. ‘Dat zou niet zo moeten zijn’. Aldus de openingsscène van ‘The Favourite’, waarin Queen Anne (Olivia Colman) aan steun en toeverlaat Sarah (Rachel Weisz) vraagt om haar konijnen te knuffelen, maar laatstgenoemde hier de grens trekt. Al snel wordt duidelijk hoe de verhoudingen aan het Britse koningshuis van de achttiende eeuw liggen: Anne is een naïeve, haast kinderlijke koningin die door de machtsbeluste, strategische Sarah voortdurend onder de duim wordt gehouden. Maar die status quo wordt bedreigd als Sarahs in ongenade gevallen nichtje Abigail (Emma Stone) zich aan het hof meldt. Al snel ontstaat er een vilein machtsspel vol (seksuele) intriges waarin Abigail en Sarah vechten om de gunsten van de wispelturige Anne.

‘The Favourite’ is zonder twijfel de meest toegankelijke film van Lanthimos tot nu toe. Waar je bij zijn eerdere werk misschien nog kon struikelen over de (bewust) houterige dialogen of stijl van acteren, heeft het grote publiek hier wat meer handvaten om zich aan vast te klampen. Wellicht omdat Lanthimos het script ditmaal aan anderen overliet. Maar laat je hierdoor niet afschrikken: de handtekening van Lanthimos is onmiskenbaar aanwezig, of het nu de absurdistische sequenties zijn waarin hij zijn camera richt op de bizarre excessen van de aristocratie, of de schitterend wijde shots, geschoten met een groothoeklens, wat de film een extra bevreemdende dimensie meegeeft. Maar ook de muziek is hier van belang: soms opmerkelijk subtiel, vaker heerlijk overdreven bombastisch.

Maar ‘The Favourite’ is bovenal een volbloed acteursfilm. Waar Queen Anne in verkeerde handen al snel een karikatuur of comic relief zou zijn geworden, geeft Colman haar hier precies genoeg tragiek mee om dat te vermijden. Hoewel haar komische timing ongeëvenaard is, en een extra bevestiging van haar talent, is het de tragiek achter haar personage die beklijft. Haar leven wordt gekenmerkt door ellende en tegenslag, zie ook de symbolische betekenis van de zeventien (!) konijnen in haar slaapkamer, waardoor Anne veel meer is dan een ietwat gestoorde en wereldvreemde koningin. 

Maar we zouden de acteerprestaties van Emma Stone en Rachel Weisz tekort doen wanneer we het alleen over Colman zouden hebben. Het is simpelweg onmogelijk om te bepalen wie van de actrices het meest excelleert: Stone als de underdog die zich een weg omhoog baant in het paleis, soms heerlijk vals, dan weer verrassend aandoenlijk; of Weisz als het ietwat cynische, calculerende brein die Anne voortdurend twee stappen voor is en langzaam de dreiging van Abigail ontvouwt. De drie actrices halen in elke scène het beste in elkaar naar boven, en elke schakel heeft zijn waarde. Dicht een van de rollen minder belang toe en de machine zou kunnen gaan haperen. De Academy zou er daarom verstandig aan doen om alvast twee extra Oscars in productie te brengen; zelden waren drie hoofdrolspelers zo aan elkaar gewaagd als in ‘The Favourite’. De mannen zijn hier (gelukkig) gereduceerd tot inwisselbare stukken op het schaakbord van de drie dames, en vervullen hiermee precies de rol die de meeste vrouwen in kostuumdrama’s (en andere genres) nog te vaak toegewezen krijgen.

Laat je vooral niet misleiden: met het bestempelen van ‘The Favourite’ als komisch kostuumdrama doe je de film absoluut tekort. De film is heerlijk vilein, droogkomisch en laveert meermaals tussen subtiel-tragisch en overdreven uitbundig. Het taalgebruik is gelukkig aangepast naar moderne maatstaven: de scheldwoorden vliegen je geregeld om de oren. Maar ‘The Favourite’ laat zich bovenal lezen als een allegorie over macht, en de vergankelijkheid ervan. Wat dat betreft is de weergaloze slotscène misschien wel het hoogtepunt van de film: dit koninginnendrama kent geen helden of winnaars; het is de tragiek van de vicieuze cirkel die beklijft. Een kostuumdrama zoals kostuumdrama stiekem misschien wel hoort te zijn.

Alex Mazereeuw

Waardering: 5

Bioscooprelease: 3 januari 2019
Digital download-release: 15 april 2019
VOD-release: 29 april 2019
DVD- en blu-ray-release: 8 mei 2019