De hel van ’63 (2009)

Regie: Steven de Jong | 100 minuten | drama, familie | Acteurs: Willeke van Ammelrooy, Chantal Janzen, Cas Jansen, Pierre Bokma, Cees Geel, Dennis Overeem, Dirk Zeelenberg, Peggy Vrijens, Chris Zegers, Lottie Hellingman, Rense Westra, Yannick Noomen, Henk Gemser, Tim Douwsma, Chiem Bokma, Robbert Blokland, Henk Angenent, Wiebe Wieling, Chava voor in ’t Holt, Daniel Bokma, Lourens van den Akker, Dennis Faber, Reinier Paping, Jan Uitham, Jeen van den Berg

De legendarische tocht
In de vroege ochtend van 18 januari 1963 vertrokken 9862 schaatsers voor een rit van bijna 200 kilometer van Leeuwarden naar Leeuwarden. Die nacht waren alle kouderecords gebroken en in de ochtend vroor het elf graden. In de loop van de dag wakkerde de wind aan, een storm vanuit het noordoosten bracht sneeuw, de temperatuur daalde naar min achttien graden. Toen de avond was gevallen schaatsten nog maar weinig rijders op het met sneeuw bedekte ijs. Velen waren gevallen, velen hadden bevriezingsverschijnselen, ogen waren verblind, botten gebroken. Aan het eind van de rit haalden 126 deelnemers de finish. Een helletocht was ten einde.

De film
Regisseur Steven de Jong kennen we vooral van de verfilming van stoere jongensboeken als de Kameleonreeks, Snuf de Hond en De scheepsjongens van de Bontekoe. Dat deze Friese scenarist/acteur/regisseur zich zou ontfermen over de legendarische elfstedentocht van 1963 hoeft niet te verbazen. De stoere mannen en vrouwen die in 1963 weer en wind trotseerden zullen voor de Jong evenveel aantrekkingskracht hebben gehad als de helden uit de jongensboeken.

Helaas heeft De Jong de tocht ook echt verfilmd alsof het om de adaptatie van een jongensboek gaat. Net als een avontuurlijke jeugdroman doet het script niet moeilijk over toevalligheden en een gebrek aan logica. De eenzaamheid van de langeafstandsschaatser is hier niet te bekennen, diens pijn en vermoeidheid zijn nooit invoelbaar. Wel zien we een stel ferme knapen die dekselse streken uithalen om de finish te bereiken. Bevroren ogen zijn geen probleem, de dokter staat al klaar met zijn druppeltjes. Over een paar schrammetjes doen we ook niet moeilijk. En de zeventienjarige held van het verhaal, een echte Friese boerenzoon, moet onderweg dan ook nog een familievete oplossen en een getraumatiseerde deerne versieren.

De jongensboekbenadering is niet het enige probleem van deze film. Afgezien van de fraaie fotografie, ontbreekt het ‘De hel van ‘63′ aan het nodige niveau. De personages variëren van eendimensionaal (de schaatsers) tot karikaturaal (merendeel van de rest, met als dieptepunt een idioot uitgedoste Telegraafjournalist). De dialogen zijn soapy, waarbij alles wordt uitgelegd wat je ziet: ‘ Kees, eet geen sneeuw. Je hebt de HONGERKLOP’. Het acteren is niet altijd even sterk, waarbij vooral de knullige manier waarop pijn en vermoeidheid worden uitgebeeld opvalt. De humor neigt naar oubollig, het soort waarbij een meisje op haar bips gaat zodat haar pannetje snert de Friese lucht in wordt geschoten. Een enkel postmodern grapje – Jan Douwe Kroeske als weerman uit 1963 – komt dan weer geforceerd over.

‘De hel van ‘63′ is niet de film geworden die hij had kunnen zijn. Met dit belegen schaatsdrama doe je alleen verstokte nostalgici een plezier. Dat de film ten onder gaat aan zijn eigen onbeholpenheid is dan jammer. Dat hij een prachtige Friese mythe om zeep helpt is pas echt kwalijk.

Henny Wouters

Waardering: 2

Bioscooprelease: 17 december 2009
DVD- en blu-ray-releaseL 13 april 2010