Verdwenen stad (2024)

Regie: Willy Lindwer | 95 minuten | documentaire

Amsterdam; de Dam. Hordes zorgeloze toeristen struinen over de kinderhoofdjes. De hotdogtent doet goede zaken. Op de achtergrond staat een deel van de Nieuwe Kerk in de steigers. Het leven gaat zijn dagelijkse gangetje. Maar dan verdwijnt al het kleur uit het beeld en neemt de film de toeschouwer mee het verleden in. Het eindstation is het Amsterdam van tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het begin ervan, om precies te zijn. Op 10 mei 1940 doorkruizen colonnes Duitse soldaten ons nationale hoofdplein. Daarmee wordt tegelijkertijd het startschot voor de Nederlandse Jodenvervolging gegeven, zo onderstreept ‘Verdwenen stad’.

Er wonen op dat moment 80.000 Joden in Amsterdam. 63.000 daarvan worden door de Nazi’s gedeporteerd.

Het merendeel wordt in vernietigingskampen vermoord.

De Amsterdamse tram speelt daarin een tragische rol.

De indringende documentaire ‘Verdwenen stad’ neemt het tramvervoer als startpunt van de bijna vervagende aanwezigheid van het Jodendom in Amsterdam. Met beeldmateriaal uit de tijd van de oorlog wordt een krachtige schets gecreëerd van het steeds moeilijkere leven van de onderdrukte Joden. Die beelden worden bijgestaan door interviews met overlevenden en getuigen. In een staccato beeldvoering komen die woorden extra hard binnen.

Er ontspint zich een waargebeurd verleden van razzia’s en deportaties. Bij aanvang van de oorlog krijgen Joden steeds minder toegang tot openbare voorzieningen. Maar hoe verder de oorlog vordert, hoe meer de Joden helemaal uit het straatbeeld verdwijnen. Gehele families worden van hun bed gelicht om zich richting de kampen te begeven. Ontsnappen is vrijwel niet mogelijk. Ook de Joodse Raad, als spreekbuis van de Joodse gemeenschap, kan daar geen verandering in brengen. In slechts enkele maanden worden duizenden de stad uit gejaagd, naar het bijna onoverkomelijke einde in de vernietigingskampen. De tram is hun laatste uitgeleide.

Eenzelfde tram rijdt in het heden door de stad. De filmmaker, Willy Lindwer, leidt de toeschouwer langs de locaties van toen. Net als Steve McQueens ‘De bezette stad’ fungeren die beelden als spiegel naar het verleden. Toen en nu zijn nog steeds verbonden. In een sterk gepolariseerde wereld is de relevantie van deze beelden, gesprekken en bespiegelingen onmiskenbaar.

Wouter Los

Waardering: 4

Bioscooprelease: 14 maart 2024