The Last Days of Shishmaref (2008)

Regie: Jan Louter | 95 minuten | documentaire

Denkt u na de films van Al Gore (‘An Inconvenient Truth’) en Leonardo Di Caprio (‘The 11th Hour’) (en natuurlijk ook ‘Earth’) een nieuwe documentaire over klimaatsverandering niet meer te hoeven zien? Dan moet u toch even verder lezen. In de hiervoor genoemde films werden door bekende presentatoren met veel tabellen en cijfers indringende waarschuwingen over u uitgestrooid. Al Gore deed het met humor en charisma, DiCaprio met talloze wetenschappers, maar de naam en functie van de spreker verdween bij hem zo snel dat je amper kon lezen naar wie je zat te kijken. ‘Earth’ schitterde vooral door zijn natuuropnamen.

Nu is er een magnifieke documentaire van eigen grond die u echt niet mag missen. De Nederlandse regisseur Jan Louter schetst het probleem glashelder en visueel bewonderenswaardig fraai. Hier ontbreken gelukkig de overdonderende cijfers, tabellen of presentatietechnisch geraffineerde presentaties, die met veel show werden gebracht.

In de documentaire ‘The Last Days of Shishmaref’ van Jan Louter draait het om de vraag hoe mensen de aanhoudende veranderingen in het klimaat ervaren als dit hun dagelijks bestaan direct beïnvloedt. Terug naar het microniveau: de mens zelf.

De enige gemeenschap op het eiland Shishmaref bij Alaska wordt geconfronteerd met een levensbedreigende situatie. Die nederzetting bestaat uit zo’n 150 houten huizen, een kerkje, twee winkels en nog wat algemene voorzieningen. De gemeenschap zal de geboortegronden van haar voorouders binnen afzienbare tijd moeten verlaten. Het smalle eiland zal over – naar verwachting – tien jaar van de landkaart in de oceaan verdwenen zijn. Behoren door de stijgende temperaturen de zeshonderd bewoners van Shishmaref (Eskimo’s) tot de eerste zogenaamde klimaatslachtoffers?

De veranderingen in klimatologische omstandigheden op het eiland en de gevolgen daarvan voor een kleine gemeenschap vormen het uitgangspunt voor deze film. Dit keer wordt het verhaal nu eens niet verteld vanuit een wereldomvattende benadering. Het verhaal rond de problematiek van de global warming wordt teruggebracht op microniveau. Dat maakt de confrontatie des te indringender: het toont welke directe invloed veranderingen in het klimaat heeft op het leven van de mens in een kleine gemeenschap. Die bewoners kunnen zelf nu al vaststellen dat de winters warmer zijn, de zomers langer en de lentes korter. De zeespiegel stijgt, het ijs wordt dunner en de bodem verdwijnt letterlijk onder hun voeten.

De film volgt de bewoners in hun dagelijks leven. Met een sublieme cameravoering en werkelijk magistrale beelden wordt in lange shots de huidige woonomgeving gevangen die onvermijdelijk gaat verdwijnen onder de zeespiegel. De woonomstandigheden van deze Eskimo’s waren altijd al zwaar, maar worden door de opwarming van de aarde juist voor hen steeds moeilijker. Zij moeten steeds verder wegtrekken om nog vis of robben te kunnen vangen. Brandstof voor de motorsleden is waanzinnig duur.

In een boeiend verhaal met weinig dialoog, maar met des te krachtiger beeldtaal, krijgen wij een openhartig en diepgaand inzicht in de nog steeds traditionele levenswijze van deze gemeenschap. En passant krijgt de toeschouwer een prachtig lesje sociologie in de wijze waarop de relaties en onderlinge verhoudingen zijn geregeld. Hoe zwaar kan een dergelijk bestaan zijn, voor een westerling uit de grote stad zijn deze omstandigheden nauwelijks te vatten. Toch heeft de gemeenschap er voor gekozen haar levenswijze voort te zetten. Wij volgen hen op de tocht naar een nieuwe plek die hen wegens de dreigende verdwijning van hun oude plek is toegewezen op het vasteland. Op de oude woonplek zal alles, inclusief de begraafplaats van het dorpje, uiteindelijk onder de stijgende zeespiegel verdwijnen.

In de film is op informatieve wijze oud journaalmateriaal verwerkt waarin op de reeds bezig zijnde ondergang van het dorp wordt gewezen en zien we ook uiteindelijk diverse huizen in de aanstormende zee verdwijnen. In Tin Creek, tachtig kilometer verder op het vaste land zullen zij een nieuwe nederzetting neerzetten. In prachtige sfeerbeelden zien wij de gemeenschap daar gaan kijken. Een plek in het absolute niets, een grote leegte om hen heen. De doden blijven achter, zij hebben echter geen echte rustplaats meer als het water komt. Voor de levenden ligt een nieuwe toekomst voor hen. Boeiend zijn de ontboezemingen en de onzekerheden die deze mensen teisteren en die zij tegelijkertijd met een grote geestelijke wijsheid aan ons inzichtelijk weten te maken.

De lange shots van de weidse en lege landschappen zijn magistraal, de montage is prachtig en de film heeft een uiterst stemmige en toepasselijke muzikale begeleiding. De film geeft ons een diepgaand inzicht in de traditionele manier van leven en geeft tegelijk inzicht in de overwegingen die deze gemeenschap heeft om toch te verhuizen naar een nieuwe afgelegen plek waar zij die tradities kunnen voortzetten. Natuurlijk verlangen de jongeren naar de McDonald’s en de geneugten en pleziertjes van de grote stad. De gemeenschap heeft er ook voor gekozen ‘droog’ te blijven, alcohol is niet toegestaan. De samenleving zit in feite klem tussen de hang naar de traditie en de wens van de jongeren naar de moderne wereld.

De film is onderdeel van een groter project en zal zich manifesteren in diverse elkaar aanvullende en versterkende media: een website, deze documentaire, een boek, een reizende tentoonstelling met foto’s van de fotografe Dana Lixenberg en een educatief project op middelbare scholen. Dit gehele project zal een periode van tien-jaar gaan beslaan. Op de website van de film komen videoverslagen, foto’s en teksten van de bewoners. Deze aanvullende media geven de film daarmee een blijvend actueel karakter. Het fenomeen ‘klimaatverandering’ zal nog veel veranderingen brengen.

Minstens zo informatief als de films van Al Gore en DiCaprio, veel ingetogener en juist daardoor op microniveau overtuigender. Een absolute aanrader!

Rob Veerman

Waardering: 4

Bioscooprelease: 9 oktober 2008