Ariel (1988)

Regie: Aki Kaurismäki | 73 minuten | drama, komedie, misdaad | Acteurs: Turo Pajala, Susanna Haavisto, Matti Pellonpää, Eetu Hilkamo, Erkki Pajala, Matti Jaaranen, Hannu Viholainen, Jorma Markkula, Tarja Keinänen, Eino Kuusela, Kauko Laalo, Jyrki Olsonen, Esko Nikkari, Marja Packalén, Mikko Remes, Tomi Salmela, Reijo Marin, Heikki Salomaa, Veikko Uusimäki, Esko Salminen, Hannu Kivisalo, Pekka Wilen

‘Ariel’ is de tweede film in de zogenaamde Proletarische trilogie van de Finse filmmaker Aki Kaurismäki. Een drietal wrange, droogkomische portretten van de arbeidersklasse in Finland. (‘Shadows in Paradise’ (1986) en ‘The Match Factory Girl’ (1990) vormen respectievelijk het eerste en derde deel). Stuk voor stuk korte films, rond de zeventig minuten, die op trefzekere wijze het bleke bestaan van de onderste laag van de Finse samenleving in beeld brengen.

Net als ‘Shadows in Paradise’ begint ‘Ariel’ met een sterfgeval. Een zelfmoord dit keer. Een oude mijnwerker geeft zijn zoon de sleutels van zijn auto en schiet zichzelf in het toilet door zijn kop. (Niet dat je daar ook maar iets van ziet – Kaurismäki toont enkel het gezicht van de zoon terwijl hij naar het vermeende lijk kijkt en een wenkbrauw licht optrekt.) Zo is Taisto Kasurinen (Turo Pajala) plots in het bezit van een Amerikaanse convertible, waarvan het dak het overigens niet doet. Hij gaat vol goede moed op pad om zijn uitzichtloze mijnwerkersbestaan achter zich te laten.

Het verhaal ontrolt zich verder als een merkwaardige Hollywoodachtige B-film. Kasurinen wordt overvallen, start een relatie met een gescheiden vrouw met kind, belandt in de gevangenis, pleegt een overval (precies in die volgorde)… Kaurismäki speelt met talloze clichés uit de Amerikaanse cinema, maar verdraait ze, becommentarieert ze, voorziet ze van humor en steekt zo een tegelijkertijd pijnlijk en bijzonder grappig relaas af. De humor is gortdroog, maar past daarmee uitermate goed bij het milieu dat Kaurismäki in zijn films uitlicht.

Een glansrol is weggelegd voor Matti Pellonpää, in ‘Shadows in Paradise’ nog de protagonist, nu de sidekick. Maar hij trekt de aandacht volledig naar zich toe als de niets ontziende celmaat van Kasurinen. Zijn laatste daad in de film is zo hilarisch dat ‘Ariel’ alleen al om die ene scène de volle vijf sterren verdient. Maar hij kan alleen maar werken doordat de rest van de film zo ongelooflijk knap in elkaar steekt. Veel sterker nog dan bij ‘Shadows in Paradise’ grijpt de minimalistische filmstijl van Kaurismäki je bij je lurven, vooral omdat hij zo veel openlijker en treffender Amerikaanse archetypes parodieert.

‘Ariel’ is een satire van het zuiverste soort, maar wel met een kloppend hart en een ziel. Een zeldzame film van een zeldzaam goede regisseur. Natuurlijk berust de vijfsterrenwaardering deels op persoonlijke voorkeuren, maar dat laat niet onverlet dat deze film een groot en aandachtig publiek verdient. Van de drie films uit de Proletarische trilogie leent deze zich het beste voor afzonderlijke beschouwing. De cast is nog beter dan in ‘Shadows in Paradise’ en Kaurismäki weet nog beter de juiste toon te raken. Een parel in het toch al zeer glansrijke oeuvre van de Finse grootmeester.

Wouter de Boer

Waardering: 5

Bioscooprelease: 1 juni 1990
DVD-release: 7 juni 2012