Toen mijn vader een struik werd (2016)

Regie: Nicole van Kilsdonk | 90 minuten | actie, avontuur, drama, familie, oorlog | Acteurs: Celeste Holsheimer, Matsen Montsma, Noortje Herlaar, Teun Kuilboer, Anneke Blok, Puck van Stijn, Britte Lagcher, Jobst Schnibbe, Leny Breederveld, Jef Hoogmartens

Hoe leg je kinderen de vluchtelingencrisis uit? Wat zeg je als ze vragen waarom er in bepaalde landen oorlog is? En hoe is het om te moeten wonen in een ander land, waarvan je de taal en cultuur niet kent? De veelvuldig bekroonde kinderboekenschrijfster Joke van Leeuwen schreef in 2010 het boek ‘Toen mijn vader een struik werd’, waarin al die vragen beantwoord worden. In die typische, eigenzinnige stijl die Van Leeuwens werk kenmerkt, schreef ze over het dappere meisje Toda dat in een niet nader genoemd land op de vlucht moet voor een fictieve oorlog. Onderweg ontmoet ze allerlei mensen tegen die op hun eigen manier hun hachje proberen te redden; sommige hebben goede bedoelingen, anderen minder goede. Nicole van Kilsdonk (bekend van de bekroonde jeugdfilm ‘Patatje Oorlog’ uit 2012 en de boekverfilming ‘Ventoux’ uit 2014) heeft Van Leeuwens boek nu verfilmd. Film- en toneelschrijfster Maureen Versprille bewerkte het verhaal tot een scenario. “Het onderwerp gaat me aan het hart,” aldus Versprille. “Over kinderen die aan hun lot worden overgelaten, die verdwalen op deze wereld omdat volwassenen er een zooitje van maken, wilde ik graag iets vertellen. Maar geen ellende zo groot of de humor steekt zijn absurde kopje op. Gelukkig maar zou ik zeggen. Het is mooi als je in een verhaal de kans krijgt om het een het ander te laten versterken.”

Toda (gespeeld door de tienjarige Celeste Holsheimer) woont bij haar vader (Teun Kuilboer), een banketbakker die wel twintig soorten gebakjes kan maken. Als in het land oorlog uitbreekt tussen ‘de enen’ en ‘de anderen’, wordt hij soldaat, omdat hij ‘de enen’ moet verdedigen. Toda vraagt zich af waarom; sommigen van ‘de anderen’ zijn toch vrienden? Voordat haar vader vertrekt laat hij zijn soldatenhandboek zien. Hierin staat hoe je je kunt camoufleren. Vanaf dat moment ziet Toda haar vader als een verdekt opgestelde struik. Na zijn vertrek past oma (Anneke Blok) op Toda. Maar de oorlog komt dichtbij en het wordt te gevaarlijk. Voor haar eigen veiligheid moet Toda vluchten naar het buurland waar haar moeder (Noortje Herlaar) woont. Waarom ze zo ver bij haar dochter vandaan woont, wordt niet duidelijk maar doet voor het verhaal niet al te veel ter zake. Toda vertrekt, maar de reis zit vol gevaren en onverwachte ontmoetingen: een buschauffeur eist geld om haar over de grens te brengen, een generaal in ruste en zijn vrouw willen haar adopteren en een gedeserteerde commandant die niet kan commanderen wordt voor haar ogen opgepakt. Toda sluit vriendschap met een jongetje dat ze ‘Plakkie’ (Matsen Montsma) noemt. Zodra ze de grens over zijn, wil Toda naar haar moeder toe, maar tot haar schrik ontdekt ze dat ze het adres kwijt is. Zal ze haar moeder, die ze nooit eerder in het echt heeft gezien, ooit vinden…?

‘Toen mijn vader een struik werd’ brengt een zwaar thema als vluchten voor oorlog terug tot voor kinderen herken- en behapbare proporties. Het verhaal wordt vanuit het kind verteld en zit vol met pure, oorspronkelijke waarnemingen. Het absurdisme uit Van Leeuwens boek is door Van Kilsdonk en Versprille knap naar het witte doek vertaald. Een treffende scène is bijvoorbeeld die waarin de gevluchte kinderen keer op keer hun dankbaarheid voor het kapotte speelgoed dat ze krijgen aangereikt moeten uiten; nooit is het goed genoeg. De serieuze ondertoon en een realistische situatieschets zijn abstract genoeg om ruimte te bieden voor fantasie en eigenzinnigheid. Daarnaast is Celeste Holsheimer geknipt voor de rol van de onverschrokken Toda, die onbevangen en met verwondering de wereld inkijkt en leert voor zichzelf en voor anderen op te komen. Haar observaties zijn het ene moment ontroerend, en het andere juist grappig. Holsheimer is een groot talent, waar we vast nog veel van gaan horen in de toekomst. De film werd opgenomen in Kroatië, een land dat twintig à vijfentwintig jaar geleden zelf verscheurd werd door oorlog, en gedraaid met een grotendeels Kroatische crew. Mensen die zelf de oorlog van dichtbij hebben meegemaakt en dit op treffende wijze laten doorschemeren in hun werk.

‘Toen mijn vader een struik werd’ is een avontuurlijke roadmovie, die op een toegankelijke manier duidelijk maakt wat het betekent als je als kind huis en haard moet achterlaten omdat je op de vlucht bent voor een oorlog, en die bovendien de absurditeit van de vluchtelingencrisis laat zien door de ogen van een kind. Een loodzwaar onderwerp, luchtig en met humor gebracht, zonder de ernst van de situatie uit het oog te verliezen. Niet alleen voor kinderen is deze film leerzaam, ook volwassenen kunnen hier een hoop uithalen.

Patricia Smagge

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 22 maart 2017
On demand release (via Picl): 6 april 2017
DVD-release: 26 oktober 2017