Breaking Social (2023)

Regie: Fredrik Gertten | 93 minuten | documentaire | Met: Rutger Bregman, Gerald Bryson, Sarah Chayes, Pasquale Cioffi, Jennifer Craig, Brett Daniels, Joanna Demarco, Romina Escudero, Matthew Caruana Galizia, Peter S. Goodman, Sven Hughes, Pablo Laso, Angelika Maldanadonoz, Ivanna Olivares Miranda, Valentina Miranda, Andrea Gana Munoz, Octavio Gana Munoz, Caroline Muscat, Michelle Valentin Nieves, Juan Vicente Olivaresa, Derrick Palmer, Dominiique Pastein, Rob Robinson, Paloma Rodriguez, Christian Smalls, Connor Spence, Carl-Henric Svanberg

Corruptie, het illegaal doorsluizen van geld via overheidsinstellingen voor eigen gewin, is een fenomeen dat ongeveer even oud is als de mensheid zelve. Doordat de wereld alsmaar meer geglobaliseerd en verbondener is geraakt, zijn er ondertussen heuse netwerken ontstaan. Deze bestaan uit allerlei verschillende mensen met een eigen agenda en functie. Zo zijn er figuren die valse bedrijven opzetten, de zogenaamde ‘shell companies’, er zijn data-analysten zoals ‘Cambridge Analytics’ die informatie vergaren en tot slot uiteraard de rijke mensen die rijker worden. De Zweedse filmmaker en journalist Frederik Gertten staat stil bij dit fenomeen met zijn documentaire ‘Breaking Social’.

Datgeen waar de makers van ‘Breaking Social’ denken kracht uit te putten – het aantonen dat corruptie en de gevolgen ervan een globale epidemie zijn door middel van mensen uit verschillende werelddelen (voornamelijk het westen) hun zegje te laten doen – vormt in de werkelijkheid de achilleshiel van de documentaire. Velen van hen hebben een eigen achtergrond van fascinerende zaken te vertellen, maar komen enkele minuten in beeld. Hoe kan iemand die jaren onderzoek heeft gedaan naar dit verschijnsel een grondige uitleg geven, wanneer ze vijf minuten in beeld komen? Daarnaast doet het slachtoffers van extractie, een gevolg van corruptie, onrecht aan om hen zo weinig aan bod te laten komen. Het voelt haast aan dat ze aan de kant worden geschoven.

De krachtigste vraag, die tevens het beste de documentaire samenvat, is simpelweg: ‘Who benefits?’. Het is de vraag die wij, de ‘gewone’ mensen, moeten stellen wanneer een overheid of bedrijf een beleid uitschrijft of actie onderneemt. Worden wij er beter van of levert het de corrupte elite nog meer geld op? Dit is een sterk argument dat de film maakt; een dat inderdaad vaker gebruikt zou mogen worden in het huidige politieke klimaat. Helaas bouwt ‘Breaking Social’ hier niet op voort en evolueert het naar een polariserend zwart-wit beeld. Het is hier dat Rutger Bregmans’ filosofie, hoe ieder mens intrinsiek deugt, te kort schiet. Diep van binnen zullen de meeste mensen uiteraard denken dat ze goed zijn, enkel een minderheid wil bewust de slechterik zijn. Naast het feit dat dit tamelijk simplistisch en te veralgemenend is, vergeet Bregman dat mensen weleens van mening kunnen verschillen. Wat deugen is, durft al wel eens van mens tot mens te verschillen. Het gaat niet zo zeer over goed of slecht, wat uiteindelijk vage en persoonlijke concepten zijn, maar over de grijze zones van nuance.

Is dit een documentaire met een goed doel voor ogen? Ja. Is dit een documentaire die zijn doel behaalt? Nee. ‘Breaking Social’ heeft veel potentieel, met een indrukwekkende samenstelling van mensen van diverse achtergronden en expertise. Alleen slagen de makers er nooit in om al deze elementen tot het maximale te benutten, wat oprecht spijtig is. Omdat de documentaire zo breed is, is er amper ruimte om harde conclusies te trekken. Stellen dat meritocratie doorgestoken kaart is, de meeste mensen intrinsiek goed zijn, belastingontduiking illegaal is en indien politici het vertrouwen van hun bevolking verliezen, ze in opstand komen is niet meer dan een open deur intrappen en weinig gedachtenprikkelend. De kijker blijft achter met enkel een basisnotie van corruptie, zonder iets bij te leren over de dieperliggende werking van de corrupte netwerken, waar toch zo vaak op gehint wordt. Er bestaan betere en interessantere documentaires rond corruptie en de gevolgen ervan.

Nick Majchrowicz

Waardering: 2.5

Bioscooprelease: 1 februari 2024