Fraticide au Burkina, Thomas Sankara et la Françafrique – Fractricide in Burkina, Thomas Sankara and French Africa (2007)
Regie: Mauro Didier, Thuy-Thien Ho | 52 minuten | biografie, documentaire, geschiedenis
Over de hele wereld kent men Ernesto ‘Che’ Guevara. De Zuid-Amerikaanse vrijheidsstrijder geldt als een icoon van de communistische revolutie en een symbool voor de strijder tegen onrecht, waarbij zijn daden als militair en voltrekker van executies door velen worden afgedaan als noodzakelijk kwaad. Zowel de communisten als de arme bevolking van Latijns-Amerika zagen in hem een soort Messias. Ook in het straatarme Afrikaanse land Burkina Faso, aan de rand van de Saharawoestijn, raakte een jonge militair geïnspireerd door Guevara. De charismatische Thomas Sankara (1949 – 1987) zou later net als zijn idool uitgroeien tot een volksheld van mythische proporties. De documentaire ‘Fraticide au Burkina, Thomas Sankara et la Françafrique’ (2007) van Mauro Didier en Thuy-Thien Ho belicht de opkomst van deze marxistische legerkapitein en toont aan hoe hij zijn land en volk op sleeptouw wist te nemen. Tevens wordt duidelijk dat Sankara zijn revolutie veel te ver door wilde voeren en dat dit uiteindelijk zijn einde heeft betekend. Nota bene zijn vroegere strijdmakker liet zich door buitenstaanders verleiden tot een laffe daad. Iets wat hem door veel van zijn landgenoten nog altijd bijzonder kwalijk wordt genomen.
De jonge militair Thomas Sankara speelde begin jaren tachtig een prominente rol bij een aantal staatsgrepen. Hij verzette zich met woord en daad tegen het autocratische en weinig populaire regime in het land dat toen nog Opper-Volta heette. Pas bij de derde coup, op 4 augustus 1983, slaagt hij in zijn missie; de revolutie is een feit en Sankara benoemt zichzelf tot de nieuwe president van het land. Samen met zijn Nationale Raad van de Revolutie wil hij de samenleving drastisch veranderen. Voortaan staat de arme plattelandsbevolking centraal, terwijl de revolutie korte metten maakt met de corrupte elite die zichzelf verrijkt over de rug van het volk. Sankara voegt de daad bij het woord; de nieuwe leiders rijden rond in simpele Renaultjes en reizen ‘economy class’. De president ontvangt het bescheiden jaarsalaris van 3300 Francs. Precies een jaar na de revolutie doopt Sankara zijn land om tot Burkina Faso, wat ‘land van integere mensen’ betekend. Bewustmakingscampagnes brengen het volk op de been om het land te helpen opbouwen. In korte tijd worden wegen en spoorwegen aangelegd, scholen en ziekenhuizen gebouwd en honderdduizenden mensen ontvangen vaccinaties tegen polio. Ook komt Sankara op voor de rechten van de vrouw: zo schaft hij polygamie af en benoemt hij vrouwen op belangrijke posten.
In het buitenland wordt de revolutie in Burkina Faso met lede ogen aangezien. Sankara besluit dat zijn land een compleet onafhankelijke koers gaat varen, zonder enige inmenging van welk land of internationale organisatie dan ook. Volgens hem is iedereen gelijk en de revolutie staat boven alles: ze mag dan ook niet in vraag gesteld worden. Traditionele machten als feodale dorpschefs en religieuze autoriteiten moeten inbinden, de vakbondsbeweging wordt monddood gemaakt en de pers aan banden gelegd. Want Sankara en zijn partij zijn wantrouwig. Iedereen die ook maar verdacht wordt van een antirevolutionair standpunt werd ter verantwoording geroepen. Sankara jaagt steeds meer Burkinezen tegen zich in het harnas door een stortvloed aan dwangmaatregelen en aanhoudingen. De revolutionaire raad regeert in naam van het volk, maar duldt geen tegenspraak of kritiek. Binnen zijn eigen partij begint het te rommelen en in mei 1987 komt het tot een geschil tussen president Sankara en Blaise Compaoré, al vanaf het begin van de revolutie zijn rechterhand. Sankara wil de revolutionaire hervormingen voortzetten, terwijl Compaoré een gematigdere koers wil varen. Onder invloed van Frankrijk en Frans-georiënteerde buurlanden als Ivoorkust laat hij Sankara op 15 oktober 1987 ombrengen. Over de precieze toedracht van de moordaanslag heeft het volk van Burkina Faso tot op de dag van vandaag nog geen uitleg gekregen. Compaoré stelde zichzelf een dag na het overlijden van Sankara aan als staatshoofd en bekleedt die functie ruim twintig jaar later nog altijd.
Het volk van Burkina Faso is hun held, hun ‘Messias’ Thomas Sankara nog niet vergeten, zo blijkt uit deze documentaire. De geïnterviewden zijn vrijwel allen aanhangers van de marxistische revolutionair en er vallen weinig onvertogen woorden over de ‘Afrikaanse Che Guevara’. Compaoré wordt daarentegen afgeschilderd als een ‘matennaaier’ die zich door de vroegere machthebbers uit Frankrijk voor hun karretje liet spannen. De Fransen hadden absoluut een flinke vinger in de pap, maar documentairemakers Mauro Didier en Thuy-Thien Ho schetsen een wel erg eenzijdig beeld van de gebeurtenissen. Iedereen die zich een beetje verdiept heeft in de Afrikaanse geschiedenis weet dat het regime van Sankara naast veel positieve ontwikkelingen ook een schaduwzijde had. Dat de bevolking van Burkina Faso hun vroegere president nog altijd zo ophemelt heeft alles te maken met het feit dat Sankara één van de weinige Afrikaanse leiders was die resoluut de zware afhankelijkheid van het continent in vraag stelde én tegelijk toonde dat het wel degelijk anders kan. Bovendien is de situatie in het land na de regeerperiode van Sankara er niet veel beter op geworden en heeft het volk het gevoel niet serieus te worden genomen door president Compaoré. Ze weten nog steeds niet wat er precies gebeurd is en eisen opheldering.
Deze documentaire zal hen er niet bij helpen, daarvoor wordt er een veel te eenzijdig beeld geschetst. ‘Fraticide au Burkina, Thomas Sankara et la Françafrique’ geeft echter wel een informatieve blik op de woelige historie van Burkina Faso en een van Afrika’s meest charismatische leiders.
Patricia Smagge