Het leven van walvissen en dolfijnen-Nature: Ocean Giants (2011)

Regie: Ellen Husain, Ingrid Kvale, Mark Brownlow, Anuschka Schofield | 150 minuten | documentaire

Walvissen en dolfijnen behoren zonder twijfel tot de interessantste, opvallendste en meest fascinerende dieren die we heden ten dage nog op aarde kunnen aantreffen. Hoewel hun levens zich volledig afspelen in de oceanen en wereldzeeën, zijn cetaceeën geen vissen maar zoogdieren. Ze hebben longen en een spuitgat, waardoor de dieren op gezette tijden boven water moeten komen om adem te halen. Wellicht heeft het met de omvang van de vaak immense baardwalvissen of de intelligentie van alle walvissen en dolfijnen te maken, maar de dieren kunnen rekenen op de belangstelling en genegenheid van een behoorlijk groot deel van de mensheid. Dat was overigens niet altijd zo, want in vroegere tijden waren de dieren gewilde doelwitten voor walvisvaarders en bestond er wereldwijd veel vraag naar walvisolie, een goedje dat onder meer werd gebruikt voor olielampen of verwerkt werd in levertraan. Gelukkig hebben de harpoenen vanaf de late jaren tachtig van de twintigste eeuw op de meeste plekken plaatsgemaakt voor klikkende fotocamera’s en zijn walvissen en dolfijnen door gerichte vormen van ecotoerisme tegenwoordig levend meer waard dan dood.

Hoewel walvissen en dolfijnen door de jaren heen het onderwerp van nogal wat individuele natuurdocumentaires zijn geweest, is het uit de vermaarde BBC-stal afkomstige ‘Het leven van walvissen en dolfijnen’ (‘Nature: Ocean Giants’) een zeldzame en ambitieuze poging om het ultieme visuele portret van deze intrigerende zeezoogdieren te maken. Vanaf het eerste moment, als je de blauwe vinvis (met een lengte van 27-32 meter en een gewicht van circa 170 ton het grootste dier dat ooit heeft geleefd) volgt op zijn reis in helderblauwe wateren, weet je dat de specialisten van de Britse staatsomroep wederom een subliem stukje vakwerk hebben afgeleverd. Het eerste deel van de reeks richt zich sowieso op de absolute reuzen van het walvissenrijk en toont onder meer unieke beelden van (om de gunst van vrouwtjes) vechtende mannelijke bultruggen, parende zuidkapers en tegen hongerige orka’s strijdende grijze walvismoeders. Ook de Groenlandse walvis, een geheimzinnige, slechts zelden gefilmde Arctische reus, komt in beeld. In de volgende twee delen wordt achtereenvolgens ingegaan op de intelligentie en het geluidenrepertoire van diverse walvissen en dolfijnen. Zeker dolfijnen behoren tot de intelligentste leden van het dierenrijk en doen in veel opzichten cognitief zelfs amper onder voor mensen. De dieren beschikken over zelfbewustzijn, een eigen taal, empathie en zijn in staat om bewuste handelingen te plannen en zorgvuldig te coördineren. Dat lijkt op het eerste gezicht wellicht niet zo bijzonder, maar vereist in werkelijkheid wel dat de dieren zich een mentaal beeld moeten kunnen vormen van situaties die in werkelijkheid nog niet hebben plaatsgevonden. Dolfijnen beschikken dus over abstract denkvermogen, een capaciteit die duidt op een hoge intelligentiefactor. In de laatste aflevering zien we onder meer hoe potvissen en boto’s (Zuid-Amerikaanse rivierdolfijnen) een breed arsenaal aan sonarklikjes gebruiken om te communiceren en te jagen in respectievelijk de pikdonkere oceaandiepten en de troebele wateren van de machtige Amazone. Ook het machtige en complexe lied van de bultrug komt in dit slotdeel uitgebreid aan bod.

De belangrijkste kracht van ‘Ocean Giants’ is het sublieme camerawerk. Niet zo verbazingwekkend, als je bekijkt dat het gros van de opnamen is gemaakt door de doorgewinterde en gefêteerde onderwaterfilmers Didier Noirot (ook al lid van het team van wijlen Jacques-Yves Cousteau) en Doug Allan. Het tweetal is er uitstekend in geslaagd om toch vrij ongrijpbare dieren in hun natuurlijke omgeving fraai op de gevoelige plaat vast te leggen. De heren komen gedurende de reeks ook zelf regelmatig in beeld en aan het woord, wat de documentaire een persoonlijk tintje geeft omdat je ziet met hoeveel passie de twee cameramannen hun prachtige beroep uitoefenen. Maar ‘Ocean Giants’ is zeker niet louter een aaneenschakeling van mooie beelden en panorama’s, het is ook een documentaire die je gewoon op een toegankelijke manier veel informatie verschaft over het gedrag van walvissen en dolfijnen en de nog grotendeels geheimzinnige zeewereld die deze dieren bewonen. Komiek, acteur, presentator en documentairemaker Stephen Fry is met zijn warme stem en fraaie Engelse volzinnen uitstekend op zijn plaats als verteller van de reeks.

Kortom, ook ‘Ocean Giants’ kan wederom worden beschouwd als een fonkelend kroonjuweel in de toch al schatrijke natuurcollectie van de BBC. Een onmisbare reeks voor iedereen die ook maar een beetje geïnteresseerd is in het leven van een van de meest fascinerende zoogdiergroepen op aarde.

Frank Heinen

‘Het leven van walvissen en dolfijnen’ (‘Nature: Ocean Giants’) verschijnt dinsdag 28 februari 2012 op DVD en blu-ray.