I Am (2010)
Regie: Tom Shadyac | 78 minuten | documentaire | Met: Ray Anderson, Marc Ian Barasch, Coleman Barks, Noam Chomsky, John Francis, Thom Hartmann, Chris Jordan, Dacher Keltner, Rollin McCraty, Lynne McTaggart, Daniel Quinn, Dean Radin, Elisabet Sahtouris, Marily Schlitz, Richard Shadyac, David Suzuki, Desmond Tutu, Howard Zinn, Tim Allen, Jennifer Aniston, Steve Carell, Jim Carrey, Courteney Cox, The Dalai Lama, Danny DeVito, Michael Douglas, Brad Dourif, Morgan Freeman, Mohandas K. Gandhi, Karolyn Grimes, Mark Harmon, Lyndon Johnson, John F. Kennedy, Martin Luther King, Christopher Lloyd, Nelson Mandela, Mandy Moore, Mother Teresa, Eddie Murphy, Jack Nicholson, Barack Obama, Jada Pinkett Smith, Donna Reed, Will Sampson, Vincent Schiavelli, Tom Shadyac, Charlie Sheen, James Stewart, Donald Trump, Mike Tyson, Robin Williams
De Amerikaanse regisseur Tom Shadyac vestigde zijn naam in Hollywood met redelijk absurdistische doch succesvolle komedies als ‘Ace Ventura: Pet Detective’, ‘The Nutty Professor’ en ‘Bruce Almighty’, films waarin vooral belangrijke rollen zijn weggelegd voor ongekroonde koningen van de gekke bekken als Jim Carrey en Eddie Murphy. Shadyac is dus niet direct een filmmaker die je zou associëren met een serieuze spirituele, wetenschappelijke en intellectuele zoektocht naar wat er diep van binnen allemaal mis is met onze moderne wereld. Toch is ‘I Am’ precies dat, een visuele reis langs de menselijke psyche die uit probeert te vissen welk fundamenteel probleem de onderliggende oorzaak is van alle problemen waar de mensheid en de aarde in ons moderne tijdsgewricht mee kampen. Onderwijl denkt Shadyac ook na over de juistheid van de soms door hebberigheid en blinde ambitie gedreven keuzes die hij zelf heeft gemaakt in zijn leven.
Naar eigen zeggen is de geestelijke queeste waarop Shadyac ons meeneemt in ‘I Am’ ontstaan toen hij zelf zwaar onder de wielen kwam na een fietsongeluk en door nimmer aflatende hoofdpijnen en overgevoeligheid voor licht en geluid in een depressie terechtkwam die hem zelfs bijna richting suïcide dreef. Hoewel hij uiteindelijk herstelde, maakte deze duistere periode in zijn leven hem duidelijk dat rijkdom en materiële bezittingen ook niet zaligmakend zijn en ons in feite zelfs afleiden van de kern van het bestaan. Om de vinger achter de grote problemen te krijgen waarmee de mensheid en de aarde kampen, roept Shadyac in ‘I Am’ de hulp in van diverse kopstukken uit de religieuze, wetenschappelijke, literaire en religieuze wereld zoals onder meer Noam Chomsky, Lynne McTaggart, Howard Zinn, Thom Hartmann en Desmond Tutu. Zo ontdekt de regisseur dat het vooral de vervreemding van ons eigen wezen is die de oorzaak vormt voor op het eerste oog zeer uiteenlopende problemen als onze roekeloze omgang met de natuur, de financiële crisis, hongersnood en oorlog. In tegenstelling tot wat vaak door sociaaldarwinisten wordt gepredikt, laten veel wetenschappelijke studies zien dat de mens van nature vooral een soort is die genetisch is ontworpen om samen te werken en empathie voor anderen te voelen. Een heel verschil met in veel westerse samenlevingen dominante waarden als de blinde honger naar succes, het streven naar rijkdom en het recht van de sterkste. Een sterk punt van ‘I Am’ is ook dat de documentaire haarfijn laat zien hoe evolutiebioloog Charles Darwin vaak verkeerd geïnterpreteerd wordt en op welke wijze radicale neoliberalen zijn op de natuurlijke wereld toepasbare theorieën hebben verplaatst naar het sociaaleconomische domein om hun eigen doctrines te legitimeren. Ook de vaak geuite veronderstelling dat de hang naar oorlog in de menselijke genen verankerd zit, wordt aangepakt en op redelijk overtuigende wijze ontzenuwd.
Hoewel ‘I Am’ geregeld een beroep doet op de wetenschap om geuite claims te onderbouwen en de oorzaken voor de grote wereldproblemen vrij adequaat weet te benoemen, wordt de film op sommige momenten toch wat zweverig. Het stukje over positieve energie die bij elke hartslag vrijkomt en zo letterlijk de directe omgeving van een organisme kan beïnvloeden, is vanuit hard wetenschappelijk oogpunt toch wat dubieus. Bovendien schetst de film bij tijd en wijle een wat overdreven florissant beeld van de menselijke natuur, waardoor de schijn wordt gewekt dat alle zwaarwegende problemen waarmee de aarde kampt met een beetje goodwill binnen een oogwenk opgelost kunnen worden. Er zullen echter vermoedelijk altijd wel mensen zijn wier daden geregeerd worden door puur egoïsme, onverschilligheid en een gebrek aan empathie en naastenliefde. Wel uitstekend is de holistische visie op de mens en zijn leefomgeving die in ‘I Am’ wordt geopperd. We staan inderdaad niet boven de natuur, maar maken er gewoon deel van uit, ook al heeft het er alle schijn van dat steeds minder mensen deze ecologische basisregel begrijpen.
Hoewel ‘I Am’ soms wel een beetje een new age-toontje heeft en in zijn positiviteit soms iets te kort door de bocht gaat, is het toch een prikkelende documentaire die zeker interessante, constructieve en vernieuwende inzichten aandraagt die van de wereld een betere plek kunnen maken.
Frank Heinen
‘I Am’ verschijnt woensdag 22 mei 2013 op DVD.