Women Without Men – Zanan-e bedun-e mardan (2009)
Regie: Shirin Neshat | 99 minuten | drama | Acteurs: Navíd Akhavan, Mina Azarian, Bijan Daneshmand, Rahi Daneshmand, Salma Daneshmand, Pegah Ferydoni, Arita Shahrzad, Tahmoures Tehrani, Shabnam Toloui, Orsolya Tóth, Essa Zahir
Het in 2009 op het Filmfestival in Venetië met een zilveren leeuw bekroonde ‘Women without Men’ mag zich dan wel meer dan een halve eeuw daarvoor afspelen (toen de regisseur nog niet eens geboren was), het is tegelijkertijd nog steeds een actuele film. Om maar iets te begrijpen van de huidige problematiek in Iran is enige voorkennis zeer wenselijk. De politieke situatie in het huidige Iran vindt zijn oorsprong namelijk in de gebeurtenissen in deze film.
1953. De democratisch gekozen regering komt door een coup die geïnitieerd is door Groot Brittannië met hulp van de Verenigde Staten ten val. Reden: premier Mohammad Mossadegh wilde de olie-industrie nationaliseren maar met die plannen had het rijke Westen niet veel op. Na de val van de regering kwam de sjah weer aan de macht, die het volk jarenlang onderdrukte. De vier tragische heldinnen in Shirni Neshats verfilming van Shahrmoush Pársipours roman met de gelijknamige titel hebben één ding gemeen: zij willen de banden verbreken met hun verleden, om welke reden dan ook. Op sommige van hen laten de politieke ontwikkelingen in het land hun sporen na. Zoals de titel al suggereert is de toekomst van deze Iranese vrouwen gericht op een leven zonder mannen, want dat geslacht zorgde eerder in hun aardse bestaan maar voor een hoop ellende.
De eerste vrouw die we leren kennen is Munis, die gekluisterd aan de radio zit om maar op de hoogte te blijven van de politieke toestand. Dit wordt haar niet in dank afgenomen door haar broer, Amir Khan, die zijn al bijna dertig jaar oude zus graag aan de haak geslagen ziet door een man. Faezah begrijpt de politieke interesse van haar oudere vriendin Munis niet, zij ziet zichzelf wel in de rol van onderdanige echtgenote, en dan het liefst die van Amir Khan. Maar helaas heeft deze al andere trouwplannen. De derde vrouw die geïntroduceerd wordt weet door haar mysterieuze zwijgen van meet af aan te boeien: de prostituée Zarin – voortreffelijk geportretteerd door de Hongaarse Orsolya ‘Orsi’ Tóth (die in ‘Delta’ ook al zo’n onuitwisbare indruk maakte) – ziet geen heil meer in haar broodwinning, en ondergaat de ruwe manier waarop mannen met haar omgaan gelaten. Wanneer een van haar klanten haar streelt, en zij zijn gezicht in zich op wil nemen, is hij van ogen en mond ontdaan. Hier erg van geschrokken ontvlucht zij het bordeel. In een bijzonder fraai geschoten, maar tevens schrijnende scène in een badhuis schrobt zij haar knokige lichaam tot bloedens toe. De vierde vrouw, Fakhri, fungeert als een soort moederfiguur voor Faezah en Zarin. Haar echtgenoot is een hoge pief in het leger, maar wanneer zij op een feestje een vroegere geliefde tegenkomt, die net terug is gekeerd uit de Verenigde Staten, beseft zij dat het huwelijk haar verstikt. Cultuur wil ze en geen man die beweert dat er geen tijd is om Hollywoodsterren als Ava Gardner (waar haar ex haar mee vergelijkt) te volgen. Fakhri koopt een boomgaard en ontdekt dat Zarin zich daar schuil heeft gehouden. Ze verzorgt de broodmagere jonge vrouw liefdevol, maar krijgt haar ondanks dat niet aan het praten.
Na een traumatische ervaring komt ook Faezah er achter dat haar toekomstplannen een wijziging moeten ondergaan. Munis zorgt er voor dat zij bij Fakhri terecht kan. Het zou zonde zijn veel van Munis’ aandeel in het verhaal te verklappen, maar haar rol buiten de muren van de boomgaard is aanzienlijk.
Voor de boomgaard zelf is ook een belangrijke rol weggelegd. Gevangen in prachtige, verstilde shots – Director of Photography Martin Gschlacht heeft uitmuntend werk geleverd – doet de tuin bijna paradijselijk aan. De boomgaard doet qua sfeer een beetje denken aan de plek tussen hemel en aarde die Peter Jackson in ‘The Lovely Bones’ schepte. Maar niet alleen de beelden geschoten tussen de nevelige boomtoppen zijn de moeite waard; vrijwel de hele film is visueel erg aantrekkelijk. Dat is niet verwonderlijk als je weet dat de regisseur bekend is voor haar fotografie en video-installaties. ‘Women without Men’ is haar eerste speelfilm en zij zet zich daarmee als een veelbelovende cineaste op de kaart. Aan het scenario, dat zij samen met Shoja Azari schreef, had nog wel wat verbeterd kunnen worden – zo is de portrettering van de mannen in deze film nogal eenzijdig en komt niet elke verhaallijn goed uit de verf, maar deze sterk geacteerde, poëtische prent heeft desondanks het hart op de juiste plaats. Een aanrader!
Monica Meijer
Waardering: 3.5
Bioscooprelease: 10 juni 2010