Amadeus (1984)

Regie: Milos Forman | 180 minuten | biografie, drama, muziek | Acteurs: F. Murray Abraham, Elizabeth Berridge, Tom Hulce, Simon Callow, Roy Dotrice, Jeffrey Jones, Christine Ebersole, Charles Kay, Kenneth McMillan, Kenny Baker, Lisabeth Bartlett, Barbara Bryne, Martin Cavina, Roderick Cook, Milan Demjanenko

‘Amadeus’ van Milos Forman is een biopic. Maar iedereen die normaal gesproken spontaan jeuk krijgt van dit genre waar ‘normale’ mensen uitgroeien tot helden, moet deze film zeker niet zomaar afschrijven van hun ’to watch-lijstje’. Milos Forman heeft een uitstekende, strak geregisseerde film gemaakt die alle ingrediënten in zich heeft die een goede film behoort te hebben. Van sterke dramatiek tot aan een steengoede soundtrack: ‘Amadeus’ heeft het allemaal.

Het verhaal van ‘Amadeus’ begint met de introductie van Antonio Salieri (F. Murray Abraham). Na een mislukte zelfmoordpoging is de Italiaan in een gesticht geplaatst. Als een jonge priester toenadering zoekt tot de oude man, vertelt Salieri zijn levensverhaal. Een verhaal vol wrok, wanhoop en verbittering.

In tegenstelling tot de titel je doet vermoeden, gaat ‘Amadeus’ niet zozeer over de persoon Wolfgang Amadeus Mozart. De film focust zich meer op Salieri, de tegenpool van Mozart. Aan de hand van Salieri’s anekdotes kom je meer te weten over Mozart en Salieri’s persoontje zelf uiteraard. Het zal je al snel duidelijk worden dat de verteller van het verhaal een nogal subjectieve blik heeft op de geschiedenis. Sterker nog: Salieri haatte Mozart hartgrondig en dat stak hij niet onder stoelen of banken. Of het verhaal achter ‘Amadeus’ nu wel of niet geheel historisch correct is doet dan ook niet ter zake. Regisseur Forman is meer geïnteresseerd in het in beeld brengen van een tragisch verlopen verhaal dan in het neerzetten van een keurig, chronologisch opgebouwd geschiedenislesje. Een benadering die zoals gezegd erg goed uitpakt.

De film concentreert zich op menselijke fouten en tekortkomingen die in ieder van ons schuilen. In dit verhaal zijn geen koene helden en boosaardige schurken: integendeel geen enkel personage is overwegend sympathiek of empathiek. Forman heeft echte mensen neergezet, waarvan je gaat houden. Zo lijkt Salieri aanvankelijk een nare, afstandelijke man, maar langzaamaan kan je steeds meer begrip voor hem opbrengen. Voor Mozart geldt juist het omgekeerde: in eerste instantie zie je een onbezorgde, vrolijke jongeman, maar met het verstrijken van de film zie je steeds meer slechte randjes van zijn karakter bovendrijven. De complexe rollen in ‘Amadeus’ bieden een mooie uitdaging voor alle acteurs.

De casting van ‘Amadeus’ is dan ook essentieel voor het slagen van de film. Gelukkig heeft Forman er juist aan gedaan om wat minder bekende acteurs voor zijn film aan te trekken. Zo is de vrijwel onbekende Tom Hulce een verademing als de jonge Amadeus Mozart. Op geheel eigen wijze zet hij een vrolijke, levensgenieter neer, die over enkele onhebbelijke eigenschappen beschikt. Het knappe van Hulce’s prestatie is dat hij ondanks Mozart’s arrogantie, overspelige gedrag en leugenachtige natuur, toch nog sympathiek en charismatisch blijft overkomen. De argeloze flair waarmee Hulce acteert is erg aanstekend en zijn beroemde schaterlachje zal nog dagenlang in je geheugen rond blijven zweven.

De ware ster van ‘Amadeus’ is uiteindelijk F. Murray Abraham. Wat deze acteur hier neerzet getuigt van ware klasse. Abraham etaleert in zijn rol een ware scala aan emoties: van intense haat tot wanhoop. Vooral de scènes waarin Salieri getuige is van Mozart’s opmerkelijke, muzikale talent zijn fantastisch om te zien. Je kunt de haat en jaloezie in Abraham’s ogen bijna voelen. Als kijker wordt je meegesleurd in de tragische geschiedenis van een man die beseft dat hij eigenlijk een talentloze, verbitterde oude man is geworden die nooit zal kunnen opboksen tegen de genialiteit van een schijnbaar, zorgeloze, puberale jongeman.

Naast het sterke spel van de cast, is de muziek ook onovertroffen. Uiteraard putte Forman voor de soundtrack uit het rijke oeuvre van Wolfgang Amadeus Mozart en Salieri. De composities van Mozart verhogen de sfeer en intensiteit van de film. Zelfs als je totaal niet houdt van klassieke muziek, dan nog zul je snel geheel ondergedompeld worden in de melancholieke sfeer van de film. Forman heeft een knappe symbiose gesmeed tussen beeld en geluid. Naarmate de film vordert verandert de muziek ook van luchtige deuntjes in wat meer bombastische, zwaarmoedige composities. Desondanks wordt ‘Amadeus’ nooit topzwaar, zoals je misschien wel gewend bent van andere biopics. Met name Hulce’s luchtige spel voorkomt dat de rolprent te depressief aanvoelt. Wat overigens niet wil zeggen dat dat de dramatische momenten verzwakt.

De nieuwsgierigen onder ons zullen wel hebben gezien dat de totale speelduur van ‘Amadeus’ een niet misselijke 180 minuten bedraagt: een dikke drie uur dus. En inderdaad je zult heel wat zitvlees moeten kweken om de film uit te zitten. Maar ondanks de niet geringe lengte van de film, verveelt deze productie geen moment. Dat komt omdat Forman zijn film erg goed heeft opgebouwd. De regisseur neemt de tijd om zijn karakters goed uit te diepen, zodat de plotselinge ommezwaai van de film juist extra hard aankomt. De film begint rustig, maar halverwege wordt het tempo flink opgeschroefd zodat je meegesleept wordt in de langzame lichamelijke en geestelijke aftakeling van zowel Mozart als Salieri. Wat startte als een luchtig drama, verandert in een spannende, mysterieuze thrillerachtige rolprent. Een geheimzinnig figuur biedt Mozart veel geld voor het schrijven van een requiem, Mozart die in geldnood zit accepteert dit aanbod, maar wordt later zo opgeslokt door zijn werk dat dat ten koste gaat van zijn huwelijk en gezondheid. De plotwendingen zorgen voor een verhaal waarbij je je steeds betrokken voelt en waarvan je de afloop maar wat graag wilt weten.

Iedereen die ook maar een beetje geïnteresseerd is in cinema, mag deze unieke film eigenlijk niet missen. De acteerprestaties zijn geweldig, de muziek is ijzersterk en het verhaal is verrassend en meeslepend. Tussen al het breinloze bioscoopgeweld waarmee je tegenwoordig wordt doodgegooid is deze ‘Amadeus’ een verademing.

Frank v.d. Ven

Waardering: 4.5

Bioscooprelease: 11 oktober 1984