Gattaca (1997)
Regie: Andrew Niccol | 101 minuten | drama, science fiction, thriller | Acteurs: Ethan Hawke, Uma Thurman, Gore Vidal, Xander Berkeley, Jayne Brook, Elias Koteas, Jude Law, Elizabeth Dennehy, Blair Underwood, Mason Gamble, Vincent Nielson, Chad Christ, William Lee Scott, Claerence Graham, Ernest Borgnine, Tony Shalhoub, Alan Arkin, Carlton Bembry, Loren Dean
De Nieuw-Zeelandse regisseur Andrew Niccol (‘The Truman Show’, ‘Lord of War’, ‘Dali and I’) toont in zijn debuutfilm een grimmige, steriele toekomstvisie, waarin mensen niet langer worden gediscrimineerd om hun uiterlijk of etnische achtergrond, maar om de kwaliteit van hun genen. Aan dit originele uitgangspunt heeft Niccol een onderhoudend science fiction drama opgehangen.
Grote boosdoener is in de toekomst van ‘Gattaca’ een techniek die het mogelijk maakt om met behulp van één druppel speeksel of bloed een genetisch profiel van mensen te verkrijgen. Daarin staat niet alleen beschreven welke erfelijke afwijkingen, gedragsstoornissen en ziektes zij zullen ontwikkelen, maar ook op welke leeftijd en aan welke doodsoorzaak zij waarschijnlijk zullen overlijden. DNA is daarmee het ultieme paspoort en bloedcontroles zijn dan ook aan de orde van de dag. De techniek is ook handig voor werkgevers, want één DNA-analyse zegt in ‘Gattaca’ meer over een sollicitant dan tien sollicitatiegesprekken.
Vanwege zijn inferieure genen maakt Vincent geen schijn van kans om het ooit verder te schoppen dan schoonmaker. Hij is echter niet van plan om zijn ambities op te geven. Via een louche zakenman komt hij in contact met Eugene (Jude Law), een verbitterde man die genetisch perfect is, maar die zijn potentieel nooit zal kunnen benutten omdat hij door een ongeluk aan zijn rolstoel gekluisterd is. Tegen betaling mag Vincent haren, bloed en andere monsters van Eugene gebruiken die hij nodig heeft om de vele DNA-controles van het zwaar beveiligde ruimtevaartcentrum Gattaca te omzeilen.
‘Gattaca’ vertelt het klassieke verhaal van de underdog die het systeem met sluwheid en wilskracht tracht te overwinnen. De relatie tussen Vincent en Eugene is echter het meest interessante aspect van de film. Aanvankelijk is hun samenwerking puur zakelijk, maar al gauw leert de arrogante Eugene dat genetisch potentieel op zichzelf geen enkele garantie is voor succes. Er bestaat immers geen gen voor wilskracht en volharding.
Andere personages in ‘Gattaca’ zijn Irene (Uma Thurman), een collega waarmee Vincent een romance beleeft, en Anton (Loren Dean), een politieagent die verbeten jacht maakt op Vincent. De maatschappelijke zucht naar genetische perfectie legt een zware last op de schouders van deze personages. Allemaal worstelen ze op één of andere manier met hun genetische identiteit. De cast levert prima werk af. In de doodse, overgecontroleerde toekomst van ‘Gattaca’ is geen plaats meer voor spontaniteit of uitbundigheid. De acteurs weten dit gegeven goed over te brengen met hun ingetogen en onderkoelde manier van acteren.
De film is erg onderhoudend en verveelt geen moment. Het verhaal is echter niet in alle opzichten even goed uitgewerkt. Het politieonderzoek naar de moordzaak bijvoorbeeld neemt veel tijd in beslag, maar dient slechts als middel waarmee Niccol het leven voor het hoofdpersonage nóg moeilijker maakt. Hoewel de klopjacht op Vincent een paar spannende scènes oplevert, is de uiteindelijke ontknoping van het moordmysterie totaal niet interessant of verrassend. Uiteindelijk blijft de kijker zitten met het gevoel dat dit subplot tamelijk overbodig is. Het is jammer dat Niccol van dit science fiction drama ook nog een thriller heeft willen maken. Wat meer aandacht voor de maatschappelijke gevolgen van genetische manipulatie had Gattaca als sci-fi film nog geslaagder gemaakt.
‘Gattaca’ moet het niet hebben van spektakel. Niccols debuut is daarom absoluut niet te vergelijken met andere films over soortgelijke onderwerpen, zoals bijvoorbeeld ‘The Island’ (2005), waarin de premisse van het verhaal bijna volkomen ondergeschikt is aan de actie. Wie gelikte digitale effecten verwacht, komt met ‘Gattaca’ eveneens bedrogen uit. De regisseur slaagt erin om met minimale middelen een gestileerde maar geloofwaardige toekomstvisie te scheppen. ‘Gattaca’ is daarbij een lust voor het oog. Zowel de cinematografie van Slawomir Idziak als de decors en visuele stijl zijn adembenemend mooi om te zien. De Nederlandse art director Jan Roelfs kreeg in 1998 niet voor niets een Oscar-nominatie voor zijn strakke decorontwerpen. De stijl is duidelijk geïnspireerd op vervlogen tijden. De kleding en auto’s die in deze film te zien zijn, lijken bijvoorbeeld rechtstreeks afkomstig uit de jaren 50. De toekomst heeft in ‘Gattaca’ een retro-tintje en de film ademt hierdoor een tijdloze sfeer.
Niccols debuut flopte jammerlijk en was in Nederland niet eens in de bioscoop te zien. Ten onrechte, want ‘Gattaca’ is een stijlvol, origineel sci-fi drama met schitterende beelden en een fijne soundtrack. Kijkers houden gegarandeerd een voldaan gevoel over aan het intelligente verhaal. Hoewel ‘Gattaca’ als thriller minder geslaagd is, geeft Niccol met zijn debuut een interessante blik op de consequenties die geavanceerde genetische manipulatie in de toekomst voor het persoonlijk en maatschappelijk leven zouden kunnen hebben. Niccol raakt hiermee de essentie van goede science fiction.
Redactie Cinemagazine
Waardering: 4
4K UHD-release: 16 juni 2021