Als ik mijn ogen sluit (2024)

Regie: Pieter van Huystee | 95 minuten | documentaire

Nederlanders die na de Japanse bezetting uit Indonesië repatrieerden sleepten vaak een behoorlijke rugzak met zich mee in het verdere leven. Velen daarvan hadden in Japanse interneringskampen vastgezeten, familieleden verloren en moesten niet veel later de plek waar ze waren opgegroeid voor eens en altijd verlaten. Als de repatrianten hier iets over zeiden in het koude kikkerlandje, kregen ze vaak te horen dat in vergelijking met de Duitse bezetting hun verlies vast wel mee moest vallen. Veel teruggekeerden kozen daarom maar om over die tijd te zwijgen. Filmmaker Pieter van Huystee wil deze lange stilte helpen doorbreken met de documentaire ‘Als ik mijn ogen sluit’, zeker nu er nog mensen in leven zijn die in de interneringskampen zaten.

Ook de moeder en grootmoeder van Van Huystee hebben in een Jappenkamp gezeten, zoals de geïnterviewde de interneringskampen steevast noemen. Alleen beiden zijn overleden. Dus nam Van Huystee zich voor om andere vrouwen, die toen vaak nog kleine kinderen waren, te interviewen over hun ervaringen in Nederlands-Indië, met de Japanse bezetting en hoe ze daarna omgingen met de emotionele littekens.

Grotendeels bestaat de documentaire uit plukken van boeiende gesprekken met de klassieke opstelling waarbij de geïnterviewde in de camera kijkt. Dit verveelt geen moment en stiekem had je meer details willen horen. Dat geldt ook voor de tekeningen die Van Huystee er wat arbitraire tussen monteert. Het is overigens niet helemaal duidelijk welke tekeningen in de kampen zijn gemaakt en welke later als verholen verwerkingstherapie. Niemand luisterde dus dan maar proberen te tekenen wat je hebt meegemaakt. Het helpt zowel de vrouwen in kwestie als de kijker om het gevaar in het alledaagse van de kampen te verhelderen waaronder zaken die moeilijk onder woorden zijn te brengen, zoals de lijfstraffen en het seksueel misbruik.

Af en toe hoor je Van Huystees stem buiten beeld als hij sommige overlevenden vraagt of ze misschien zijn moeder hebben gezien. Meestal blijven de dames hem een eenduidig antwoord verschuldigd. Er waren ook zoveel vrouwen (in de duizenden), ze waren veelal heel jong en de herinnering is niet altijd even toe- en verreikend genoeg. De geschiedenis leeft in de vrouwen voort maar is dus ook fragiel, net als zij in de winter van het leven. Toch helpen de gesprekken voor oude dames en de filmmaker (en zijn zus). Ze kunnen iets delen en verhalen over de Jappenkampen aan nabestaanden overleveren.

Om terug te reizen naar de Japanse bezetting sluiten de geïnterviewde vrouwen hun ogen om die van het filmpubliek een beetje te openen over wat er gebeurde in de interneringskampen. Dat lukt tot op zekere hoogte zeer goed maar om het helemaal te kunnen volgen moet de kijker op zijn minst beschikken over basale kennis aangaande Nederlands-Indië. Desondanks zal na al het zwijgen over deze zwarte bladzijde in de vaderlandse geschiedenis deze kalm observerende en soms opvallend montere film zonder meer ogen openen en oren spitsen.

Roy van Landschoot

Waardering: 4

Bioscooprelease: 28 maart 2024
Speciale vertoning: Movies That Matter Festival 2024