American Fiction (2023)
Regie: Cord Jefferson | 117 minuten | komedie, drama | Acteurs: Jeffrey Wright, John Ortiz, Erika Alexander, Leslie Uggams, Sterling K. Brown, Skyler Wright, John Ales, Patrick Fischler, Carmen Cusack, Joseph Marrella, Stephen Burrell, Issa Rae, Nicole Kempskie, Becki Dennis, Tracee Ellis Ross, Myra Lucretia Taylor, Ryan Richard Doyle, Kate Avallone, Dustin Tucker, Michael Jibrin, Michele Proude, David De Beck, Okieriete Onaodowan, Keith David
De getalenteerde schrijver en docent Theolonius “Monk” Ellison (Jeffrey Wright) krijgt te maken met het ene probleem na het andere: zijn schrijfcarrière loopt stroef omdat het te intellectueel en niet ‘zwart’ genoeg is, en de universiteit waar hij lesgeeft stuurt hem op ‘verlof’ na een verhit meningsverschil met een leerling. Hierdoor moet hij intrekken bij zijn familie, waarbij niet alles snor zit; de relaties met broer Clifford (Sterling K. Brown) en zus Lisa (Tracee Ellis Ross) zijn wisselvallig en moederlief is aan het dementeren. De letterlijke en figuurlijke rekeningen stappelen zich dus op.
De druppel die de emmer doet overlopen is het literaire succes van Sintara Golden (Issa Rae). Haar boek, We’s Lives in da Ghetto, tracht de onvertelde verhalen van zwarte mensen in de spotlight te zetten, maar vat, naar Monks’ mening, alle clichés samen van analfabetische zwarten die vervallen in criminaliteit, waar witte mensen zo op kicken. Uit pure miserie besluit hij dan maar om het heft in eigen handen te nemen, en schrijft hij een nep-autobiografisch verhaal, waarin toch elementen van zijn eigen leven en omgeving in verwikkeld zijn, genaamd My Pafologhy van een zwarte gangster genaamd Stagg R. Leigh. Tevreden met zijn satirische werk – in zijn opinie rommel – stuurt hij als grap het verhaal op naar zijn agent Arthur (John Ortiz), maar de boemerang vliegt al snel terug in zijn eigen gezicht.
Met de satirische film ‘American Fiction’, een adaptatie van Percival Everetts Erasure, weet de Amerikaanse regisseur Cord Jefferson een solide debuut te creëren. De film werkt zowel als een familiedrama en een maatschappelijk kritische satire, hoewel de twee verhaallijnen niet altijd even harmonieus samenvloeien. Raar genoeg wordt er weinig teruggekoppeld tussen Monks’ privéleven of het boek My Pafologhy en zijn pogingen – waar hij niet al te veel moeite voor moet doen – om de hypocrisie en de gatekeeping van de witte-schrijver-community bloot te leggen, waardoor beide gehelen eerder langs elkaar bestaan, in plaats van elkaar te complementeren. Dit neemt niet weg dat de twee verhaallijnen hun boodschappen goed overbrengen. De scène naar het einde toe, waarbij een jurylid voor boek van het jaar de uitspraak doet: “I just think we should be listening to black voices right now”, vlak na Monk en Goldens opinie weg te wuiven, is hallucinant en pijnlijk lachwekkend.
De kritiek die de film levert op racisme en het gemak waarmee de literaire wereld raciale structuren reproduceert zonder er kritisch bij stil te staan ligt er dik op, maar is tegelijkertijd fijnmazig en genuanceerd. ‘American Fiction’ glijdt nooit af in een klassiek goed versus slecht narratief, dankzij het ambigue karakter van Monk. Wanneer deze Sintara confronteert met zijn bedenkingen over haar werk, botst Monk op zijn eigen kunnen en inzichten, waarbij een snobistische vooringesteldheid bloot wordt gelegd en eventueel zelfs een gegenderde blik. Voor Monk was ‘ras’ nooit echt een probleem, gezien zijn welstand, ‘klasse’ daarentegen was van grootser belang voor hem, waardoor hij Sintara’s argumentatie om de markt te misbruiken niet kan vatten – een element dat de film wat harder had mogen belichten. Een scène die niet dezelfde was geweest zonder de overtuigende Issa Rae en de Oscar-waardige prestatie van Jeffrey Wright: een man gekend om veel films, die eindelijk zijn volle potentieel nog eens toont als protagonist. Zo weet Wright de juiste toon te vinden om de gefrustreerde, idealistische en tegelijkertijd gevoelige Monk te vertolken; een man met een vooraf gedoemde missie, die in de laatste minuten, wederom tegelijk pijnlijk en grappig duidelijk wordt gemaakt.
‘American Fiction’ vindt de uitstekende balans tussen humor, kritiek en tristesse, maar het valt niet te ontkennen dat het evenwicht van het verhaal met momenten zoek is en de boodschap nog harder had gemogen. Als concept leunt het aan bij films als Mel Brooks’ ‘The Producers’ en Spike Lee’s ‘BamBoozled’, maar had nog wat aanpassingen en kracht kunnen gebruiken. Een ijzersterke Jeffrey Wright weet dan wel weer veel recht te trekken, samen met Sterling K. Brown. Uiteindelijk is ‘American Fiction’ een zalige satire, die ongetwijfeld her en der een lach en een traan teweeg zal brengen, maar nooit de gevoelige kern uit het oog verliest.
Nick Majchrowicz
Waardering: 3.5
VOD-release: 27 februari 2024 (Prime Video)