Banel & Adama – Banel e Adama (2023)

Regie: Ramata-Toulaye Sy | 87 minuten | drama | Acteurs: Khady Mane, Mamadou Diallo, Binta Racine Sy, Moussa Sow, Ndiabel Diallo, Oumar Samba Dia, Amadou Ndiaye, Amadou Hady Sall, Cherif Diallo, Nima Ba, Amadou Kane sylla

De nog jonge Frans-Senegalese regisseur Ramata-Toulaye Si (1986) zet ons in haar speelfilmdebuut een liefdesgeschiedenis voor van Banel en Adama (resp. gespeeld door Khady Mane en Mamadou Diallo, beiden van Senegalese origine). Met deze keuze in combinatie met de locatie waar de film is geschoten, Futa, in Noord-Senegal, aan de grens met Mauritanië en aan de oevers van de rivier de Senegal, verschaft zij zich een stevige ondergrond voor een verhaal in de beste van de Afrikaanse orale tradities. Verhalen worden verteld en vooral doorgegeven en het is niet zonder betekenis dat de film met een dergelijk doorgegeven verhaal begint. De liefdesgeschiedenis die zich in het hart van de film bevindt is in zekere zin tijdloos. Die tijdloosheid wordt benadrukt door de overdracht van traditionele waarden van de ouderen naar de jongeren, een sterke hechting aan het geloof en vooral het kader waarin de film zich afspeelt, in een dorp in de Sahel dat permanent geteisterd wordt door een enorme droogte waardoor aanvankelijk eerst het vee afsterft maar van lieverlee gaan ook de dorpelingen eronder door.

Banel haar eerste man Yero, is door een ongeluk overleden. De traditie wil dat dan de oudere broer, Adama, van de eerste man in het huwelijk treedt met de weduwe. Dat komt mooi uit in dit geval omdat Banel en Adama altijd al verliefd op elkaar waren. Het begin van de film schildert in heldere en mooi contrasterende kleuren de frisheid van deze liefde en het lijkt zo op een sprookje dat als het ware begint met de woorden “… en ze leefden nog lang en gelukkig …” Helaas, niets is minder waar.

Deze gelukkige liefde ontwikkelt zich steeds meer op een moeizame manier. Banel tracht zich te ontworstelen aan alle plichten die door de dorpsgemeenschap aan vrouwen worden opgelegd. Zij wil zich niet op die manier gedragen, maar de druk die zowel op haar als op Adama wordt uitgeoefend laat toch sporen na. Zo wordt haar verweten dat ze na één jaar huwelijk nog steeds geen mannelijke nakomeling aan haar man heeft geschonken. Obsessief jaagt ze het waanbeeld na dat ze de door zandstormen onder het zand geblazen huizen buiten het dorp eigenhandig moet uitgraven om daar te gaan wonen met Adama, ver van het dorp. Adama ondertussen voelt de verantwoordelijkheid zwaar op zijn schouders voor het overleven van het dorp en de kleine veestapel. Zienderogen ziet de kijker een verwijdering tussen Banel en Adama ontstaan. Het wordt steeds moeilijker voor Banel om in Adama de passie die eens tussen hen bestond op te roepen.

De kijker heeft intussen al zoveel meegekregen van de omgevingsfactoren dat deze al snel door heeft dat het kwaad niet in de verslechterende klimatologische omstandigheden ligt, maar bij de mens. De mens die eens heerser en vrij was, is veranderd in “ … vlees, bloed, het kwaad, altijd het kwaad, en voor mijn ogen stort de wereld in ..”. Het is niet zo heel moeilijk om dat kwaad uit de film te halen. De symboliek van de frisse kleuren aan het begin naar de verblekende kleuren en de lelijke dingen aan het eind (bijv. de stervende koeien) is daar een intelligente verbeelding van.

De ambitie van Ramata-Toulaye Si is om een sprookjesachtig magisch-realistische liefdesgeschiedenis te verfilmen. De film geeft een ander beeld. Vecht Adama voor de liefde van Banel? Zijn de zandstormen en de droogte nu echt symbolen van een magisch realistische aanpak? ‘Banel & Adama’ bevat prachtige beelden, maar de kern van de film, lelijkheid wint het, komt toch veel krachtiger naar voren dan de opdrogende passie tussen Banel en Adama. We zullen met belangstelling uitzien naar meer werk van deze jonge regisseur, hoewel ze nu al heeft aangegeven klaar te zijn met het filmen in Afrika. En dat is dan wel weer jammer.

Ton IJlstra

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 14 maart 2024