Batman v Superman: Dawn of Justice (2016)

Regie: Zack Snyder | 151 minuten | actie, avontuur, fantasie, science fiction | Acteurs: Ben Affleck, Henry Cavill, Amy Adams, Jesse Eisenberg, Diane Lane, Laurence Fishburne, Jeremy Irons, Holly Hunter, Gal Gadot, Scoot McNairy, Callan Mulvey, Tao Okamoto, Brandon Spink, Lauren Cohan, Alan D. Purwin, Mark Edward Taylor, Hugh Maguire, Michael Shannon, Ripley Sobo, Michael Cassidy, Wunmi Mosaku, Dennis North, Kiff VandenHeuvel, Mason Heidger, Ralph Lister, Rebecca Buller

Wie klaagde dat Christopher Nolan met zijn Batman-trilogie het plezier uit het superheldengenre zoog met zijn realistische, duistere benadering, heeft het slecht getroffen met Zack Snyders nihilistische en ultradeprimerende behandeling van ’s werelds meest iconische superhelden. De Dark Knight was nog nooit zo duister als in ‘Batman v Superman: Dawn of Justice’. En Superman doet ook een aardige duit in het zakje; hij is bepaald niet meer ieders favoriete en meest betrouwbare padvinder. Geen onoverkomelijk probleem, en de film wordt uiteindelijk nog behoorlijk opwindend, maar opvallend is het wel.

De neerslachtigheid en ‘scherpe randjes’ zijn geen redenen om ‘Dawn of Justice’ te diskwalificeren, al is identificatie in het superheldengenre doorgaans erg welkom. De kijker hoeft niet per se een warm gevoel te krijgen van de hoofdpersonages om geboeid te zijn; soms liever niet zelfs. Problematischer is het ontbreken van een aansprekende schurk en geloofwaardige motivaties van de personages, en het lange tijd uitblijven van de prikkelende confrontatie waar in de titel naar gehint wordt.

De film heet ‘Batman v Superman’ en de vraag die op ieders lippen brandt is natuurlijk waarom deze twee helden, die allebei strijden tegen criminaliteit en ‘Het Kwaad’ in brede zin, het met elkaar aan de stok zouden moeten krijgen. En vervolgens hoe zo’n gevecht er dan uit zou zien. Om (tijdelijke) vijanden van de superhelden te maken, moeten ze beiden smetten op hun schone blazoen krijgen. Superman heeft, zoals we in ‘Man of Steel’ al zagen, een spoor van ‘bijkomende schade’ (collateral damage) achtergelaten en (b)lijkt geen probleem met doden te hebben (van wie dan ook) wanneer hij een geliefde moet redden. Terwijl de vleermuisman niet alleen maar zijn vijanden maar ook agenten en de gewone burger afschrikt met zijn brute geweld en eigenrecht, en ‘vreemdeling’ Superman preventief wenst te vernietigen, alleen op basis van zijn kracht en hoe hij zich zou kunnen ontwikkelen in de toekomst. Geen dialoog dus met de beste ‘man’, of hem ter verantwoording roepen, maar meteen uit de weg ruimen. Heel onkarakteristiek en een glijdende schaal natuurlijk, maar het is allemaal nodig om de krachtpatsers de degens te laten kruisen.

Hoe ongebruikelijk deze keuzes ook zijn, het is soms best een interessante weg. Vooral de bittere, gedesillusioneerde Batman/Bruce Wayne intrigeert. Hij is moe van de vergeefse strijd tegen criminelen en terrorisme; er staat toch altijd weer een nieuwe schurk op. Hij wil nog iets van een erfenis achterlaten door de alles bedreigende kracht van Superman weg te nemen, en daarnaast wil hij wraak op hem nemen vanwege het sterven van zijn vrienden en collega’s tijdens het grote gevecht in ‘Man of Steel’. Tenslotte speelt er, het kan niet ontkend worden, nog een stukje jaloezie mee. Wat stelt Batman (en zijn hele leven) immers nog voor in de aanwezigheid van zo’n almachtig wezen die (aardse) schurken in een oogwenk kan opruimen. Het laat in ieder geval zien dat Bruce Wayne ook maar een mens is.

Het probleem is hoe hij weer terug kan keren naar het licht. Er zijn best geloofwaardige wendingen en motivaties te bedenken, maar de manier van Snyder in ‘Dawn of Justice’ is wel erg banaal. De reden waarom Batman ineens 180 graden omdraait, Superman een persoonlijke gunst verleent en gebroederlijk met hem tegen hun gezamenlijke vijand gaat vechten, is verre van genoeg om zijn eerdere uitspraken over het grotere goed teniet te doen en zijn nieuwe, verlichte wereldbeeld te verklaren. Het gevaar dat Superman vertegenwoordigt is namelijk niet kleiner geworden, eerder groter. De strijdbare leuzen van Batman aan het einde van de film klinken dan ook eerder hol dan inspirerend. En dat is jammer, want er zat veel potentie in; de bundeling van krachten had veel betekenisvoller kunnen zijn.

Over wereldbeelden en leuzen gesproken, daarin grossiert ‘Batman v Superman: Dawn of Justice’. Bijvoorbeeld over de politieke grondslag en willekeur in de acties van Superman, welke er niet zou moeten zijn, maar bijna onvermijdelijk is. En daaruit voortvloeiend de vraag over de verantwoording voor zijn daden. Moet Superman behandeld worden als een God die, vanwege zijn macht, boven iedereen uitstijgt en niemand uitleg verschuldigd is, of is hij ‘één van ons’, waarmee hij zich ook aan de menselijke wetten dient te houden? Is hij te controleren en heeft hij een plaats in deze wereld? Heeft de mensheid wel behoefte aan een superman? Interessante thema’s, en ze maken van ‘Dawn of Justice’ een ambitieuze film, maar ze worden ongeveer twee uur lang, en op niet al te subtiele wijze, op de kijker afgevuurd. Daarnaast zijn ze ook niet (geheel) nieuw. In de Superman-reboot ‘Superman Returns’ kwamen dit soort vragen ook al aan de orde (en voor een deel zelfs in ‘Spider-Man’: ‘With great power comes great responsibility’). Alleen bleef die film hier niet in hangen en was er (meer) ruimte voor sfeerwisselingen.

‘Batman v Superman: Dawn of Justice’ voelt zich heel belangrijk en probeert duidelijk (vergeefs) Christopher Nolans werk naar de kroon te steken waar het gaat om serieuze, gelaagde superheldenfilms. Snyder lijkt met deze film zijn eigen ‘The Dark Knight’ te hebben willen maken, wat onder meer te zien is in de interpretatie van schurk Lex Luthor als een doorgedraaide Silicon Valley-nerd: geniaal, maar met ‘papa-issues’, slechte omgangsvormen, en een (uiteindelijk) verknipt wereldbeeld. Hij strooit met wijsheden van grote denkers, is onvoorspelbaar, en heeft verschillende irritante tics. Zoals neergezet door Jesse Eisenberg is Luthor, hoewel een geinige verwijzing naar Eisenbergs vertolking van Facebook-oprichter Mark Zuckerberg, een vreemd soort combinatie tussen een ouderwetse stripfiguurschurk en een moderne, psychologisch geloofwaardige creatie. Hoewel aanvankelijk leuk en interessant, worden de maniertjes vermoeiend en weet hij geen interesse in zijn karakter op te wekken noch de film van een filosofische basis te voorzien; waar dit allemaal wel gold voor Heath Ledgers The Joker.

Het klinkt allemaal teleurstellend, maar dat geldt zeker niet voor de hele film. Sterker nog, ‘Dawn of Justice’ is verrassend lang boeiend, vol uitbundige visuele ‘touches’, degelijk tot goed acteerwerk, interessante ontwikkelingen (of opzetjes daartoe) in het verhaal of de personages, en overweldigende actie. De opening, waarbij we vanuit het perspectief van Bruce Wayne terugblikken op het eindgevecht in ‘Man of Steel’, is meteen een heel sterke binnenkomer. Gewoon vanaf de grond (en als Bruce niet Batman) ziet Wayne de 9/11-achtige ineenstorting van een wolkenkrabber, die van Wayne Enterprises blijkt te zijn. Hij kijkt met een verbeten gezicht op naar de lucht, waar Superman door zijn gevecht met Zod de halve stad in puin legt. Het legt heel effectief de basis voor Batmans verbitterde houding jegens Superman (en beantwoordt hiermee heel handig een groot kritiekpunt op ‘Man of Steel’).

Ben Affleck geldt vervolgens als de grote verrassing van de film, simpelweg door niet teleur te stellen als Batman. Met zijn gespierde lijf, zijn lichtelijk grijzende haardos, en zijn keurig in de plooi blijvende gezicht voorkomt hij dat hij zijn personage te veel van die knipogende Affleck-charme meegeeft. Zijn karakteristieke glimlachje, met één omhoog krullende mondhoek, heeft hij thuisgelaten. Je zou zelfs kunnen zeggen, dat hij hierin weer wat te ver doorslaat naar de andere kant. Enige adempauze of relativering in zijn vertolking was best welkom geweest, al zou het maar zijn om zijn hippe Bruce Wayne-persona (voor de buitenwereld) intact te houden. Christian Bale was heel serieus als Batman maar wist ook aardig wat stoom af te blazen als flamboyante playboy Wayne. Maar dit is duidelijk niet de kant die Snyder op wil, dus het is Affleck nauwelijks aan te rekenen. Dit is allemaal groots en tragisch, hel en verdoemenis; daarin is geen plaats voor grappen en grollen.

En dan de actie… de uiteindelijke confrontatie tussen ‘Supe’ en ‘de Bat’ waarvoor velen naar de bioscoop zullen komen is ook echt de moeite waard. Toegegeven, je moet er even op wachten en het maakt de ‘verloren’ tijd ervoor niet helemaal goed, maar het is wel een ‘smackdown’ om je vingers bij af te likken. En in tegenstelling tot de gevechten tussen de belachelijk krachtige en bijna onsterfelijke Kryptonians in ‘Man of Steel’ is het hier daadwerkelijk spannend en interessant. Hoe wil Batman, hier gehuld in een enorm gepantserd en intimiderend Batkostuum, de vele malen krachtigere Superman te lijf gaan? En zullen ze echt tot het einde gaan en zo niet, wanneer komen ze tot inkeer? Los van deze emotionele investering, ziet het er ook gewoon lekker ruig uit, er wordt gebeukt en getrapt en geslingerd als in een over-de-top WWF-worstelpartij. En dan hebben we het nog niet eens gehad over de gemeenschappelijke vijand die getrotseerd moet worden en waar het tweetal pittige vrouwelijke versterking bij krijgt. De dame in kwestie had wat meer achtergrond en motivatie mogen krijgen, maar dit zal ongetwijfeld nog komen in toekomstige films. Haar rol hier is ass kicken en voor wat afwisseling zorgen, en dat doet ze prima. Had de film als geheel deze kwaliteiten ook maar wat meer gehad.

Bart Rietvink

Waardering: 3

Bioscooprelease: 24 maart 2016
VOD-release: 3 augustus 2016
DVD- en blu-ray-release: 3 augustus 2016