Charley (1986)

Regie: Theo van Gogh | 60 minuten | drama | Acteurs: Marie Kooiman, Rosita Steenbeek, Michiel Berkel, Leo Jacobs

Tijdens zijn leven was Theo van Gogh een groot provocateur, die zijn meningen over bijvoorbeeld de Islam niet onder stoelen of banken schoof. Dat hij in de eerste plaats een talentvol filmmaker was, wordt in die context vaak vergeten. Terwijl hij in die films net zo provocerend te werk kon gaan als in het echte leven. Neem ‘Charley’. In deze polderhorror staan thema’s als necrofilie, incest en kinderporno centraal.

Het zijn heftige onderwerpen die op een redelijk satirische manier worden benaderd. Dat pleit voor Van Gogh, want met deze derde film binnen zijn oeuvre zet hij daarmee de juiste toon. De humor is van een abjecte soort. Daardoor past deze precies bij het genre van de horror. Het gaat in ‘Charley’ niet om de schrik, maar juist om het tonen van het taboe. Het geeft de mogelijkheid om daadwerkelijk in het hoofd te kruipen van een personage en de grenzen van de ratio op te zoeken. Het maakt personages inzichtelijk.

‘Charley’ vertelt over twee vriendinnen. Charley (Marie Kooyman) is stil, onderdanig en getraumatiseerd door gebeurtenissen uit haar jeugd. Berie (Rosita Steenbeek) is de dominante flapuit wiens achtergrond niet helemaal bekend is. Dat is jammer omdat het Berie is die een groot deel van film het woord voert. De onderlinge verhoudingen tussen de twee dames vermoeden een klassiek daderstel. Want zuiver op de graat zijn ze niet. De vrouwen zijn mannenverslindende moordenaars. Het moordwapen? Vloeibaar gif, verstopt in een oer-Hollands maggi-potje. Maar hun daden kunnen uiteindelijk niet zonder gevolgen blijven.

De rollen zijn gelukkig niet zo vast omlijnd, zoals de film de toeschouwer aanvankelijk wil doen laten geloven. De naamgever van de film speelt een meer beduidende rol dan alleen de stille, onschuldige omstander. Ook omdat ze in het stilistische middelpunt staat. ‘Charley’ is in klassiek zwart-wit geschoten. De belichting speelt daarbij een belangrijke rol als graadmeter van de sfeer. Met de bijkans expressionistische beelden, vooral in het schaduwwerk, wordt de spanning opgevoerd. Van Gogh kende zijn klassiekers en de filmgeschiedenis blaast in elke scène zijn adem uit. Alsof Boris Karloff elk moment de film binnen kan komen stappen. Dat leidt tot vrij lange, opbouwende en enigszins bevreemdende scènes die toewerken naar morbide climaxen.

Dat ‘Charley’ low budget is gefilmd, is te merken. De geluidsband gaat hoorbaar aan en uit. Het filmmateriaal heeft ook veel van zijn glans verloren. Maar het past allemaal bij het ontregelende en klassieke karakter van de film.

‘Charley’ heeft uiteindelijk een genoegzaam provocerend karakter, precies zoals de filmmaker Van Gogh bekend zou staan. Niet alleen vanwege de eerder genoemde thema’s, Van Gogh ageert ook tegen de ambtenarij, politieautoriteit en de man in het algemeen. Evengoed is ‘Charley’ geen al te diepgaande film. Net zo min wordt het te gruwelijk, eng of zelfs spannend. Uiteindelijk lijkt het Van Gogh meer om het abjecte te doen te zijn, dan het vertellen van een afgerond verhaal. Als provocatie is ‘Charley’ dus een goed geslaagd document, als film net wat minder. Vanwege de relatief korte tijdsduur van de film is het oordeel evenwel positief.

Wouter Los

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 13 februari 1986